Πρόκειται για ένα μέσο συμμετοχικής δημοκρατίας που δίνει στους πολίτες τη δυνατότητα να προτείνουν συγκεκριμένες νομοθετικές αλλαγές σε οποιονδήποτε τομέα όπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την εξουσία να προτείνει νομοθεσία, όπως π.χ. το περιβάλλον, η γεωργία, η ενέργεια, οι μεταφορές ή το εμπόριο.
Στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας, πολίτες από διαφορετικά κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να συνεργάζονται για ένα θέμα που τους ενδιαφέρει, με σκοπό να επηρεάσουν τη διαδικασία χάραξης πολιτικής της ΕΕ.
Για να ξεκινήσει μια πρωτοβουλία, χρειάζονται 7 πολίτες της ΕΕ, που κατοικούν σε τουλάχιστον 7 διαφορετικά κράτη μέλη, και έχουν ηλικία που τους παρέχει δικαίωμα εκλογικής ψήφου. Μόλις η πρωτοβουλία συγκεντρώσει 1 εκατομμύριο υπογραφές, και εφόσον καλυφθεί ένα ελάχιστο κατώτατο όριο σε τουλάχιστον 7 χώρες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να αποφασίσει κατά πόσον θα προβεί ή όχι σε ενέργειες.
Οι κανόνες και οι διαδικασίες που διέπουν την πρωτοβουλία πολιτών καθορίζονται σε κανονισμό της ΕΕ που εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Φεβρουάριο του 2011.
Τι μπορεί να προταθεί ως πρωτοβουλία πολιτών;
Μια πρωτοβουλία πολιτών μπορεί να αφορά οποιονδήποτε τομέα όπου η Επιτροπή έχει την εξουσία να προτείνει νομοθεσία, π.χ. περιβάλλον, γεωργία, μεταφορές και δημόσια υγεία.
Ποιος μπορεί να διοργανώσει μια πρωτοβουλία πολιτών και πώς;
Για να ξεκινήσουν μια πρωτοβουλία πολιτών, οι πολίτες πρέπει να συγκροτήσουν μια «επιτροπή πολιτών» αποτελούμενη από τουλάχιστον 7 πολίτες της ΕΕ που κατοικούν σε τουλάχιστον 7 διαφορετικά κράτη μέλη.
Τα μέλη της επιτροπής πολιτών πρέπει να είναι πολίτες της ΕΕ σε ηλικία που τους παρέχει δικαίωμα ψήφου* στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (18 ετών, με εξαίρεση την Αυστρία όπου το όριο ηλικίας είναι 16 ετών).
Οι πρωτοβουλίες πολιτών δεν είναι δυνατόν να αναλαμβάνονται από οργανώσεις. Οι οργανώσεις μπορούν, ωστόσο, να προωθούν ή να υποστηρίζουν πρωτοβουλίες υπό την προϋπόθεση ότι το πράττουν με απόλυτη διαφάνεια.
Η επιτροπή πολιτών, προτού αρχίσει να συγκεντρώνει δηλώσεις υποστήριξης από τους πολίτες, πρέπει να καταχωρίσει την πρωτοβουλία της σε αυτόν τον ιστότοπο. Μετά την επιβεβαίωση της καταχώρισης, οι διοργανωτές έχουν ένα έτος για να συγκεντρώσουν τις υπογραφές.
* Οι πολίτες δεν χρειάζεται να είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, αρκεί μόνο να έχουν την κατάλληλη ηλικία.
Ποιος μπορεί να υποστηρίξει μια πρωτοβουλία πολιτών και πώς;
Όλοι οι πολίτες της ΕΕ (υπήκοοι κράτους μέλους) σε ηλικία που τους παρέχει δικαίωμα ψήφου* στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (18 ετών, με εξαίρεση την Αυστρία όπου το όριο ηλικίας είναι 16 ετών) μπορούν να υποστηρίξουν μια πρωτοβουλία πολιτών.
Για να υποστηρίξουν μια πρωτοβουλία, οι πολίτες πρέπει να συμπληρώσουν ένα ειδικό έντυπο δήλωσης υποστήριξης που χορηγείται από τους διοργανωτές, σε χαρτί ή επιγραμμικά. Η υποστήριξη μιας πρωτοβουλίας δεν είναι δυνατή μέσω αυτού του ιστότοπου.
* Οι πολίτες δεν χρειάζεται να είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, αρκεί μόνο να έχουν την κατάλληλη ηλικία.
Τι συμβαίνει όταν μια πρωτοβουλία πολιτών λάβει ένα εκατομμύριο υπογραφές;
Η Επιτροπή θα εξετάσει προσεκτικά την πρωτοβουλία. Εντός 3 μηνών από την παραλαβή της πρωτοβουλίας:
- οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα συναντηθούν με τους διοργανωτές προκειμένου οι τελευταίοι να τους εξηγήσουν λεπτομερώς τα θέματα που θίγει η πρωτοβουλία τους
- οι διοργανωτές θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν την πρωτοβουλία τους σε δημόσια ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
- η Επιτροπή θα εκδώσει επίσημη απάντηση όπου θα αναφέρει τις ενέργειες που ενδεχομένως προτείνει ανταποκρινόμενη στην πρωτοβουλία πολιτών, καθώς και τους λόγους που την οδήγησαν σε αυτή την απόφαση.
Η απάντηση αυτή, η οποία θα έχει μορφή ανακοίνωσης, θα εκδοθεί επίσημα από το σώμα των επιτρόπων και θα δημοσιευθεί σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.
Η Επιτροπή δεν υποχρεούται να προτείνει νομοθεσία σε συνέχεια μιας πρωτοβουλίας. Σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίσει να υποβάλει νομοθετική πρόταση, θα ακολουθηθεί η συνήθης νομοθετική διαδικασία: η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποβάλλεται στον νομοθέτη (κατά κανόνα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο ή σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο στο Συμβούλιο) και, εάν εγκριθεί, αποκτά νομοθετική ισχύ.