Αρίστος Δοξιάδης*
Κάνω μια πρόβλεψη για το μέλλον της τεχνολογίας στην Ευρώπη: ο ανοιχτός κώδικας στην Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) θα δώσει πρωτοφανείς ευκαιρίες στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να φτάσουν και να ξεπεράσουν τις αμερικανικές στη δημιουργία νέων προϊόντων και στην παραγωγικότητα των εργοστασίων. Και αυτό θα στηρίξει τη δημοκρατία και την ποιότητα ζωής στην ήπειρό μας.
Ανοιχτός κώδικας σημαίνει το λογισμικό που είναι διαφανές, γραμμή γραμμή, σε όποιον θέλει να το διαβάσει και μπορεί να το χρησιμοποιήσει όποιος θέλει χωρίς να έχει δικαίωμα κάποιος ιδιοκτήτης να χρεώνει ή να βάζει περιορισμούς. Είναι σαν τους δρόμους της πόλης, που από την ώρα που υπάρχουν, κανένας δεν σε εμποδίζει να περάσεις από αυτούς για να πας στον προορισμό σου. Μπορεί να χρειαστείς αυτοκίνητο, οπότε γι’ αυτό θα πληρώσεις, αλλά η χρήση του δρόμου δεν χρεώνεται και κανένας δεν αποκλείεται από αυτόν.
Στην ιστορία του λογισμικού υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ανοιχτός κώδικας επικράτησε. Πιο σημαντική ίσως είναι το Linux, η πλατφόρμα, δηλαδή, την οποία χρησιμοποιούν οι περισσότεροι μεγάλοι υπολογιστές σε όλο τον κόσμο. Αναπτύχθηκε αρχικά (το 1991) από μια μικρή ομάδα και στη συνέχεια χιλιάδες άλλοι πρόσθεσαν στοιχεία, έκαναν βελτιώσεις και παραλλαγές, έστησαν εταιρείες για την εξυπηρέτηση των χρηστών, αλλά κανένας δεν απέκτησε μονοπωλιακά ή ολιγοπωλιακά προνόμια για να το χρεώνει. Τα κίνητρα των προγραμματιστών ήσαν εν μέρει αλτρουιστικά και εν μέρει επιχειρηματικά, αλλά σε πλαίσιο ευρείας συνεργασίας.
Δεν ίσχυσε το ίδιο για άλλες ψηφιακές τεχνολογίες, που θα μπορούσαν θεωρητικά να είναι ανοιχτού κώδικα, αλλά σε αυτές κυριάρχησαν λίγες επιχειρήσεις που έγιναν κολοσσοί. Κυριότερη, τα κοινωνικά δίκτυα (Facebook, X, TikTok) που βασίζονται στα λεγόμενα «αποτελέσματα δικτύου» (network effects): όποιος έχει πολλούς χρήστες αποκτά πιο εύκολα και τους επόμενους, γιατί αυτό που πουλάει είναι τη δυνατότητα τις επικοινωνίας ταυτόχρονα με πολλούς. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν αυτά τα μονοπώλια, δεν εκτοπίζονται εύκολα.
Κυρίαρχους κολοσσούς έχουμε σήμερα και στην Τ.Ν., στα λεγόμενα θεμελιακά μοντέλα (foundation models), και είναι όλοι αμερικάνικες εταιρείες: OpenAI/Microsoft, Google, Meta. Στην Τ.Ν. όμως δεν υπάρχουν network effects, ούτε κάτι άλλο που απαιτεί πολύ μεγάλη κλίμακα για να το αξιοποιήσεις. Πριν από λίγες εβδομάδες η σχετικά μικρή κινεζική εταιρεία DeepSeek παρουσίασε θεμελιακό μοντέλο που αναπτύχθηκε με πολύ λιγότερο κόστος από αυτό των κολοσσών και είναι εξίσου καλό.
Η Ε.Ε. έχει κίνητρο να επενδύσει σε αυτό το μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, γιατί αναζητεί τρόπους να αυτονομηθεί στρατηγικά από τις ΗΠΑ και να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της.
Υπάρχει λοιπόν η ευκαιρία να δημιουργηθούν ένα ή περισσότερα θεμελιακά μοντέλα ανοιχτού κώδικα από κοινότητες προγραμματιστών, μικρές αρχικά, που σταδιακά θα μεγαλώνουν. Η «εκπαίδευση» των μοντέλων απαιτεί μεν πολλούς μικροεπεξεργαστές και πολλή ενέργεια, αλλά αυτό το κόστος μπορούν να το αναλάβουν εν μέρει κάποιες δημόσιες υποδομές και εν μέρει πολλές μικρές εταιρείες συνδεδεμένες σε ευρύ δίκτυο. Και πάνω στα ελεύθερα, προσβάσιμα, δωρεάν θεμέλια οι νεοφυείς και οι μεσαίες επιχειρήσεις θα χτίσουν εκατοντάδες εφαρμογές για κάθε κλάδο της οικονομίας και κάθε κοινωνική υπηρεσία.
Αυτό είναι ένα μοντέλο ανάπτυξης που ταιριάζει πολύ στην Ευρώπη. Επιπλέον, η Ε.Ε. έχει, ιδιαίτερα τώρα, κίνητρο να επενδύσει σε αυτό, γιατί αναζητεί τρόπους να αυτονομηθεί στρατηγικά από τις ΗΠΑ και να βελτιώσει γρήγορα την ανταγωνιστικότητά της.
Η Ελλάδα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, γιατί έχουμε εξαιρετικούς επιστήμονες στο πεδίο αυτό και γιατί η κυβέρνηση φαίνεται να κατανοεί τις προκλήσεις και την ευκαιρία. Αλλά και γιατί (κατά σύμπτωση;) μια πρωτοποριακή ομάδα ανοιχτού κώδικα στις ΗΠΑ έχει και τρεις Ελληνες ιδρυτές: η μη κερδοσκοπική εταιρεία oumi.ai.
Οι σημερινοί κολοσσοί προφανώς θα συνεχίσουν να επενδύουν τεράστια ποσά στα δικά τους συστήματα. Ισως όμως έχει έρθει η ώρα της «δημιουργικής καταστροφής»: αυτοί που έγιναν μεγάλοι χάρη στην καινοτομία, κάποια στιγμή γίνονται γραφειοκράτες που ξοδεύουν χρήμα χωρίς έμπνευση. Και τότε χάνουν.
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι ομότιμος εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.
—
Πηγή άρθρου: kathimerini.gr