Με αφορμή την χθεσινή πρώτη παγκοσμίως αναγνωρισμένη Ημέρα Δικαιώματος Πρόσβασης στην Πληροφορία (28 Σεπτεμβρίου), η Ευρωπαϊκή Κοινωνία των Πολιτών που ασχολείται με το δικαίωμα αυτό εκφράζει τις σοβαρές της ανησυχίες σχετικά με το γεγονός ότι η έλλειψη κυβερνητικής διαφάνειας είναι επιζήμια για τις δημοκρατικές διαδικασίες, διευκολύνοντας τον κλονισμό της εμπιστοσύνης και την άνοδο του λαϊκισμού στην Ευρώπη.
Πρόσφατες έρευνες που διενεργήθηκαν από την Κοινωνία των Πολιτών έδειξαν ότι, ενώ έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, αυτή τη στιγμή υφίστανται μόνο 111 νόμοι παγκοσμίως για το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία και οι κυβερνήσεις δημοσιεύουν τακτικά πακέτα δεδομένων σχετικά με τις δαπάνες και τις υπηρεσίες, αλλά πολύ λιγότερα σχετικά με την λήψη αποφάσεων, προστατεύοντας έτσι μεγάλο μέρος της κυβερνητικής δραστηριότητας από τον δημόσιο έλεγχο. (Δείτε εδώ τα αποτελέσματα της έρευνας που αφορούν την Ελλάδα).
Οι ομάδες εργασίας και παρακολούθησης αναφέρουν ότι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην κυβερνητική ανοιχτότητα είναι η απουσία διατήρησης ικανού αρχείου: δεν τηρούνται ούτε λίστες με τα ονόματα των συμμετεχόντων ούτε πρακτικά των συναντήσεων δημοσίων λειτουργών, δεν μπορείς να βρεις κανένα ίχνος επαφής με λομπίστες, και οι αποφάσεις λαμβάνονται χωρίς ισχυρή αιτιολόγηση ή στοιχειοθέτηση.
Ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα είναι η υπερ-εφαρμογή των εξαιρέσεων, και ειδικότερα η χρήση της πρόφασης της ιδιωτικότητας για να καλυφθούν δραστηριότητες δημοσίων λειτουργών ενώ διενεργούν δημόσιες πράξεις, όπως η συμμετοχή τους σε διάφορες συναντήσεις ή τα έξοδα μετακίνησής τους.
Μία πολύ σημαντική ανησυχία που εγείρεται από την Κοινωνία των Πολιτών στην Ευρώπη είναι η έλλειψη διαφάνειας και στην ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο γύρω από τις αποφάσεις που αφορούν στο ευρύτερο κοινό. Για παράδειγμα, η άρνηση της ΕΕ να δώσει στη δημοσιότητα αρχεία σχετικά με την νομιμότητα της συμφωνίας που υπέγραψε με την Τουρκία για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος (Mάρτιος 2016) είναι ένα ισχυρό παράδειγμα για το πως η ανοιχτότητα επιτρέπει ένα διάλογο βασισμένο σε στοιχεία παρά μία ξενοφοβική και προκατειλημμένη συζήτηση.
Επικρίνουμε αυτές τις αποτυχίες στην διαφάνεια, υπογραμμίζονται ότι φέτος κλείνουν 250 χρόνια από τον πρώτο νόμο για το δικαίωμα στην πληροφορία, που ψηφίστηκε στη Σουηδία το 1766 και ότι όλα τα σχετικά διεθνή κείμενα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλμαμβανομένων το Ευρωπαικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και την Επιτροπή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, καθώς και τις συνθήκες της ΕΕ και πολλά εθνικά συνταγματικά κείμενα, αναγνωρίζουν το δικαίωμα στην πληροφορία ως πρωταρχικό.
«Γνωρίζουμε ότι η καλή διακυβέρνηση είναι η ανοιχτή διακυβέρνηση», δήλωσε η Helen Darbishire, Εκτελεστική Διευθύντρια του Οργανισμού Access Info Europe, «αλλά συναντάμε ακόμα ισχυρή αντίσταση στην πραγματική ανοιχτότητα και πολλές σκιές και σκοτεινές γωνίες μέσα στις δημόσιες αρχές.»
«Δεν είναι καν το πρόβλημα του να έχεις κάτι να κρύψεις, όπως η διαφθορά ή η αναποτελεσματικότητα», προσέθεσε ο Guido Romeo of Diritto di Sapere, «αυτό που συναντάμε σε πολλές χώρες είναι ότι οι δημόσιοι λειτουργοί δεν έχουν καν αποδεχτεί ακόμη ότι λογοδοτούν στους πολίτες, στους ψηφοφόρους που τους εκλέγουν και χρηματοδοτούν το δημόσιο ταμεία μέσω των φόρων τους».
«Το δικαίωμα στην πρόσβαση στην πληροφορία είναι ουσιαστικό και για τους δημοσιογράφους ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στον ρόλο τους αποτελεσματικά υπέρ του δημοσίου συμφέροντος. Όταν αυτού του είδους η πληροφορία γίνεται προσιτή μέσω διαρροών, είτε από ιδιωτικά είτε δημόσια σώματα, θα έπρεπε να υπάρχει επαρκής προστασία και για τους δημοσιογράφους και τους πληροφοριοδότες», δήλωσε η Renate Schroeder, Διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων (EFJ).
Τέλος, σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Διευθυντή του Vouliwatch, Στέφανο Λουκόπουλο, «Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει ψηφίσει καλούς και πλήρεις νόμους σχετικά με το Δικαίωμα Πρόσβασης στην Πληροφορία, η ενασχόλησή μας με το θέμα λόγω και της εμπλοκής μας σε αυτή την έρευνα ανέδειξε ότι οι νόμοι αυτοί δεν εφαρμόζονται αποτελεσματικά. το Vouliwatch κατέθεσε τρία αιτήματα που απευθύνονταν σε τρία διαφορετικά Υπουργεία και η μόνη απάντηση που λάβαμε ήταν ένας αριθμός πρωτοκόλλου ότι το αίτημά μας ελήφθη από το Υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Η προθεσμία για απάντηση στα αιτήματά μας, έτσι όπως προβλέπεται από το νόμο, δεν τηρήθηκε.
Επιπλέον, η εμπειρία μας έδειξε ότι δεν υφίσταται καν η απαραίτητη διοικητική υποδομή (π.χ. ένα σχετικό τμήμα, εκπαιδευμένο προσωπικό) αλλά ούτε και μία καθαρή μεθοδολογία για να αντιμετωπίζονται και να απαντώνται αυτά τα αιτήματα για πρόσβαση στην δημόσια πληροφορία που κατατίθενται από τους πολίτες. Για την ακρίβεια, τα αιτήματα που κατέθεσε το Vouliwatch εστάλησαν με e–mail σε διευθύνσεις που εντοπίσαμε μετά από αναρίθμητα τηλεφωνήματα σε διάφορα παραρτήματα του κάθε Υπουργείου. Επομένως, δεν είναι μόνο η σοβαρή έλλειψη διοικητικής υποδομής αλλά και η απουσία πληροφορίας διαθέσιμης στο κοινό σχετικά με το πως να εξασκήσουν ένα κατά τα άλλα συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα». 
Οι 16 ομάδες πολιτών καλούν για άμεση δράση προκειμένου να αντιστρέψουμε την κατάσταση, μέσω της βελτίωσης της πρόσβασης στην πληροφορία στην πράξη, να προχωρήσουμε σε περισσότερες και μεγαλύτερες δεσμεύσεις από τα κράτη και με το Σύμφωνο για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση (Open Government Partnership), αλλά και υπογράφοντας και επικυρώνοντας την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόσβαση σε Επίσημα Αρχεία, την πρώτη δεσμευτική σύμβαση στον κόσμο σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία.
Οργανισμοί:
Access Info Europe, Ισπανία
Citizens Network Watchdog Poland, Πολωνία
Civio Foundation, Ισπανία
Diritto di Sapere, Ιταλία
ePanistwo Foundation, Πολωνία
European Federation of Journalists, Ευρώπη
Fair-Play Alliance, Σλοβακία
Freedom of Information Forum Austria, Αυστρία
K-Monitor, Ουγγαρία
GONG, Κροατία
N-Ost, Γερμανία
Open Knowledge Foundation Deutschland, Γερμανία
Request Initiative, Ηνωμένο Βασίλειο
Right to Know Ireland, Iρλανδία
Spinwatch, Ηνωμένο Βασίλειο
Vouliwatch, Ελλάδα
Σημείωση
Η Διεθνής Ημέρα για το Δικαίωμα στην γνώση, γιορτάζεται ήδη για 14 χρόνια, και εδραιώθηκε από τους οργανισμούς της κοινωνίας των πολιτών το Σεπτέμβριο του 2002. Αναγνωρίστηκε επίσημα από την Γενική Συνέλευση της UNESCO το Νοέμβριο του 2015.
Πηγή άρθρου: http://www.vouliwatch.gr/