Στο ετήσιο συνέδριο της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος με θέμα «Ανεξάρτητες Αρχές ως θεσμικά αντίβαρα στην εμπέδωση του κράτους δικαίου και την πρόληψη της διαφθοράς», μίλησα στην τρίτη θεματική ενότητα με τίτλο “Εναρμόνιση του Nομικού Πλαισίου των Ανεξάρτητων Αρχών σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο”. Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας:
Είναι χαρά και τιμή να μιλήσω για ένα θέμα όπως είναι ο Ρόλος των Ανεξάρτητων Αρχών ως εγγυητριών του Κράτους Δικαίου. Ένα θέμα που όχι μόνο είναι επίκαιρο όπως ανέδειξαν οι προηγούμενοι ομιλητές και θα ήθελα να σταθώ στα λογια του Προέδρου της Διεθνούς Διαφάνειας στο χαιρετισμό του.
Ο François Valérian αναφέρθηκε στις συνθήκες υπό τις οποίες η παραδοσιακή εξουσία ασκείται από λίγους και ισχυρούς με μυστικότητα και χωρίς λογοδοσία κάνοντας λόγο για την ανάγκη δομικών μεταρρυθμίσεων στις Ανεξάρτητες Αρχές για να μπορέσουν να επιτελέσουν αποτελεσματικά το ρόλο τους.
Εκτός από επίκαιρο, το θέμα αυτό είναι κομβικό για το συλλογικό μας μέλλον. Θα ήθελα να προσεγγίσω το ιδιαίτερο θέμα των νομικών προσαρμογών, στο πλαίσιο της ενασχόλησης του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ με την ευρύτερη ατζέντα της ανοιχτότητας. Μιας ατζέντας η οποία στον πυρήνα της προάγει τις αρχές του Κράτους Δικαίου. Αρκεί να αναφερθώ σε ένα πάγιο ζήτημα αυτής της ατζέντας όπως είναι το “Δημόσιο Χρήμα – Δημόσιος Κώδικας”. Πρόκειται για το εύλογο αίτημα το λογισμικό που δημιουργείται από χρήματα των φορολογούμενων να διατίθεται ως ΕΛΛΑΚ. Θα προσπαθήσω να βοηθήσω τη συζήτηση που κάνουμε εδώ, φωτίζοντας το θέμα κάτω από το πρίσμα της υιοθέτησης του Προτύπου Ανοιχτών Δεδομένων της Open Contracting Partnership για τις Δημόσιες Συμβάσεις, της συμπεριληπτικής δημόσιας συμμετοχής αλλά και της επερχόμενης Πράξης της ΕΕ για την ΤΝ.
Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία και η διακυβέρνηση διασταυρώνονται περισσότερο από ποτέ. Αυτό βέβαια μπορεί να συμβαίνει για κακούς λόγους. Όπως είδαμε με την υπόθεση των παρακολουθήσεων με παράνομο λογισμικό. Και θα ήθελα από αυτό εδώ το βήμα να συγχαρώ σαν πολίτης αυτής της χώρας της Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών για τη στάση της στο χειρισμό της υπόθεσης η οποία δικαιώνει το ρόλο της ως θεματοφύλακα του Κράτους Δικαίου. Ηχεί αυτονόητο, αλλά δεν είναι. Χρειάζεται σθένος.
Η διασταύρωση Τεχνολογίας και Διακυβέρνησης δύναται ωστόσο να συμβεί και για καλούς λόγους. Η ΕΕΛΛΑΚ πέρυσι τέτοια εποχή στο πλαίσιο διαμόρφωσης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση πρότεινε στην ΕΑΑΔΗΣΥ σε συνεργασία με την Προεδρία της Κυβέρνησης και δυο Υπουργεία (Το Ανάπτυξης και το Ψηφιακής Διακυβέρνησης) την υιοθέτηση του προτύπου ανοικτών δεδομένων της Open Contracting Partnership. Το πρότυπο αυτό δεν είναι απλώς ένα σύνολο κατευθυντήριων αρχών. Είναι μια δέσμευση για διαφάνεια, μια υπόσχεση να διασφαλιστεί ότι κάθε ευρώ που δαπανάται σε δημόσιες συμβάσεις αποδίδει τη μεγαλύτερη δυνατή αξία στην κοινωνία μας.
Είναι καλή διεθνής πρακτική, γιατί όσες χώρες το υιοθέτησαν (50 σε όλο τον κόσμο, με αρκετές ευρωπαϊκές) παρατήρησαν εξοικονόμηση δημόσιων πόρων και δικαιότερη κατανομή της πίτας των δημοσίων προμηθειών σε περισσότερες μικρομεσαίες εταιρείες.
Για να το υιοθετήσουμε, δεν χρειάζεται προσαρμογή σε κάποιο νομικό πλαίσιο. Χρειάζεται όμως σκληρή δουλειά, πολιτική βούληση, τεχνικές δεξιότητες και διαρκής δέσμευση.
Σαν Οργανισμός της Κοινωνίας των Πολιτών, ακόμα και τώρα από αυτό εδώ το βήμα, μπορούμε να δεσμευτούμε ότι με σκληρή δουλειά θα θέσουμε τις τεχνολογικές μας δεξιότητες, τις διεθνείς μας επαφές και το κύρος μας στην υπηρεσία αυτής της προσπάθειας.
Χρειάζεται όμως πολιτική βούληση και διαρκής δέσμευση. Και αυτά δυστυχώς ακόμα δεν τα έχουμε δει. Είναι θετικό, ωστόσο, ότι όπως ανέφερε η Ανδρονίκη Θεοτοκάτου Πρόεδρος της Αρχής για τις συμβάσεις, έχουμε εθνικό σχέδιο για τις δημόσιες συμβάσεις, μια κατηγορία του οποίου μάλιστα, είναι η καλή διακυβέρνηση.
Η σχέση των Ανεξάρτητων Αρχών με τις Τεχνολογίες και Διαδικασίες Ανοιχτής Αρχιτεκτονικής είναι δυναμική στο χρόνο. Να το πω διαφορετικά, αν οι Ανεξάρτητες Αρχές δεν ενισχυθούν ώστε να επιταχύνουν και να εμβαθύνουν το ταξίδι του ψηφιακού τους μετασχηματισμού, τότε εκ των πραγμάτων ο ρόλος και το πεδίο παρέμβασής τους θα συρρικνώνεται.
Σε αυτό το ταξίδι ψηφιακού μετασχηματισμού κράτους, κοινωνίας και ανεξάρτητων αρχών, ο ρόλος της συμμετοχής του κοινού δεν μπορεί να συνεχίσει να υποεκτιμάται. Η περιεκτική δημόσια συμμετοχή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας υγιούς δημοκρατίας, πυλώνας της οποίας είναι το κράτος δικαίου. Είναι αυτή που μετατρέπει τη διακυβέρνηση από μονόλογο σε διάλογο, από μια διαδικασία που γίνεται για τους ανθρώπους σε μια διαδικασία που γίνεται με τους ανθρώπους.
Ο ρόλος μας είναι να διασφαλίσουμε ότι η δημόσια διαβούλευση δεν είναι απλώς περιεκτική αλλά και τεκμηριωμένη. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μέσα από τη δημιουργία πλατφορμών όπου κάθε φωνή θα ακούγεται, όπου οι περιθωριοποιημένοι θα έχουν ίσο λόγο με τους πιο ισχυρούς στη διαμόρφωση του συλλογικού μας πεπρωμένου. Αυτή την προσπάθεια την κάνουμε μαζί με τη WWF Ελλάς στο πλαίσιο του έργου Πολίτες για το Περιβάλλον. Είμαστε περήφανοι για τη συνέπεια λόγων και έργων μας, καθώς μέσα από διαδικασίες συνδιαμόρφωσης με πολίτες και φορείς της κοινωνίας των πολιτών και 3 μήνες δημόσιας διαβούλευσης, διαμορφώσαμε μία νέα ολοκληρωμένη πρόταση νόμου για τη δημόσια συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον. Πριν λίγες μέρες με κοινή μας επιστολή καταθέσαμε την πρόταση νόμου στην πολιτική ηγεσία της χώρας, στον Πρωθυπουργό, την προεδρία της κυβέρνησης και τα συναρμόδια υπουργεία. Τι φέρνει αυτή η πρόταση; Στην Ελλάδα το πλαίσιο συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και όχι μόνο για το περιβάλλον είναι διάσπαρτο, κατά περιπτώσεις ανεπαρκές ή εφαρμόζεται ελλιπώς στην πράξη. Η πρότασή μας έρχεται να θεραπεύσει αυτά τα προβλήματα. Η εγγύηση ανοιχτών και δίκαιων διαδικασιών δημόσιας συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων είναι εξ ορισμού στοιχείο ενός κράτους δικαίου. Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον επομένως κάποια ή κάποιες ανεξάρτητες αρχές να αποκτήσουν αρμοδιότητα και ενεργό ρόλο στη ρύθμιση και διαφύλαξη αυτών των διαδικασιών. Σήμερα το πρωί ο Υπουργός Επικρατείας, ο κ. Βορίδης, ανέφερε ότι τηρείται το 15νθήμερο της δημόσιας διαβούλευσης στο opengov. Ωστόσο, η πραγματική εμπειρία δείχνει ότι υπάρχουν διαβουλεύσεις οι οποίες αναρτώνται 11:59 τα μεσάνυχτα στο opengov. Γιατί συμβαίνει αυτό, για να μειωθεί κατα μια μέρα η ήδη περιορισμένη συνολική της διάρκεια;
Δεν υπάρχει πιο επίκαιρη και απτή απόδειξη των ραγδαίων εξελίξεων στα σημεία τομής μεταξύ Τεχνολογίας και Διακυβέρνησης από την επικείμενη πράξη της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με πρόσφατη ενημέρωση, οι νομοθέτες της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατέληξαν στην AI Act.
Θα σταθώ σε δύο ρυθμίσεις:
- θα ισχύουν για όλα τα μοντέλα ΤΝ υποχρεώσεις διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένης της δημοσίευσης μιας επαρκώς λεπτομερούς περίληψης των δεδομένων εκπαίδευσης
- – τα μη συστημικά, προ-εκπαιδευμένα μοντέλα μπορούν να αποφύγουν τις οριζόντιες υποχρεώσεις εάν είναι ανοικτού κώδικα,
Σαν ΕΕΛΛΑΚ έχουμε αναλάβει πρωτοβουλία για τη Δημιουργία ενός Μεγάλου Γλωσσικού Μοντέλου στα Ελληνικά, το ονομάζουμε γλωσσAPI, στην οποία συμμετέχουν ερευνητές, προγραμματιστές από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα
Η προσπάθεια αυτή συνοδεύεται από αρθρογραφία και γίνεται για να δείξουμε πόσο σημαντικό είναι οι τεχνολογίες αυτές να αξιοποιούνται όχι μόνο για οικονομική αποδοτικότητα και εργασιακή παραγωγικότητα αλλά και για ηθική και δεοντολογική αποτελεσματικότητα . Οι ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές έχουν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο και εδώ. Πρέπει να είναι οι διαιτητές που διασφαλίζουν ότι η ΤΝ δεν χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την εδραίωση των υφιστάμενων δομών εξουσίας αλλά ως μοχλός για την προώθηση της δικαιοσύνης, της λογοδοσίας και της ευθύνης.
Δείτε το βίντεο της ομιλίας: https://youtu.be/Y4uV_JMMwbs?t=641