Η επόμενη φάση της δημοκρατίας μπορεί να είναι ψηφιακή και συμμετοχική
Η δημοκρατία βρίσκεται σήμερα σε καμπή. Η αποστασιοποίηση των πολιτών, η υπερπληροφόρηση και η δυσκολία ουσιαστικής συμμετοχής στις αποφάσεις δημιουργούν ένα δημοκρατικό έλλειμμα σε όλα τα επίπεδα των δημοκρατικών θεσμών. Όπως εξηγεί ο Καθηγητής Ευθύμης Ταμπούρης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τεχνικός συντονιστής του ευρωπαϊκού έργου AI4Deliberation, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) μπορεί να αποτελέσει μέσο εμβάθυνσης της δημοκρατίας, εφόσον αναπτυχθεί με διαφάνεια, δεοντολογία και λογοδοσία.
Το έργο AI4Deliberation, που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, διερευνά πώς τα σύγχρονα εργαλεία ΤΝ, από τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLMs) έως τα πολυτροπικά μοντέλα βίντεο (video-LLMs), μπορούν να υποστηρίξουν μαζικές, συμμετοχικές και διαφανείς δημόσιες διαβουλεύσεις.
Από τη συζήτηση στην πράξη: η ΤΝ ως ενισχυτής της συμμετοχής
Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ταμπούρη, τα εργαλεία ΤΝ μπορούν να συμβάλουν στη δημοκρατική διαδικασία με πολλούς τρόπους:
- Ανάλυση και σύνοψη θέσεων πολιτών σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας τη συμμετοχή χιλιάδων ατόμων χωρίς να χάνεται η ουσία των επιχειρημάτων.
- Αυτόματη ανίχνευση επιχειρημάτων και συναίνεσης, διευκολύνοντας τη διαμόρφωση πολιτικών βασισμένων σε τεκμήρια και συλλογική νοημοσύνη.
- Πολυτροπική συμμετοχή μέσω βίντεο και ήχου, που επιτρέπει τη συμμετοχή πολιτών με διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης ή γλωσσικές δυσκολίες.
- Προσωποποιημένη ανατροφοδότηση και διαδραστικά στοιχεία (gamification) όπως avatars, πόντοι δεξιοτήτων και αποστολές, που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή, ιδιαίτερα των νέων.
- Προσβασιμότητα για ηλικιωμένους, άτομα με αναπηρίες ή μειονεκτούσες ομάδες μέσω φιλικών διεπαφών με φωνή και φυσική γλώσσα.
Η ΤΝ, λοιπόν, δεν αντικαθιστά τον διάλογο, αλλά τον διευκολύνει, μετατρέποντας τη δημοκρατία από διαδικασία περιορισμένης συμμετοχής σε συλλογική εμπειρία μάθησης και συνεργασίας.
Η διαφάνεια ως προϋπόθεση εμπιστοσύνης
Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Καθηγητής Ταμπούρης, η δημοκρατική χρήση της ΤΝ προϋποθέτει ριζική διαφάνεια. Το λεγόμενο “μαύρο κουτί” (black-box) των αλγορίθμων εγκυμονεί κινδύνους:
- Τα δεδομένα συμμετοχής μπορεί να χρησιμοποιηθούν για στοχευμένη παραπληροφορήση με βάση το πολιτικό προφίλ,
- Τα μοντέλα ενδέχεται να ενισχύουν προκαταλήψεις ή ανισότητες,
- Οι προτάσεις της ΤΝ μπορεί να γίνουν αδιαφανείς ή μη ελέγξιμες από τους πολίτες.
Η λύση, όπως υπογραμμίζει, είναι ένα “ethics-by-design” πλαίσιο, δηλαδή η ενσωμάτωση δεοντολογικών και νομικών αρχών στη σχεδίαση των ίδιων των συστημάτων ΤΝ, όχι εκ των υστέρων.
Αυτό περιλαμβάνει:
- Εξηγήσιμη ΤΝ (Explainable AI) ώστε κάθε πολίτης να κατανοεί πώς και γιατί το σύστημα κατέληξε σε μια σύνοψη ή πρόταση.
- Ανοιχτά και ελέγξιμα δεδομένα, σύμφωνα με τις αρχές FAIR (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable).
- Πλήρη συμμόρφωση με τον GDPR και τον νέο Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) της ΕΕ.
- Εκπαίδευση πολιτών για την κατανόηση των ορίων και των δυνατοτήτων της ΤΝ.
Μόνο έτσι, λέει ο κ.Ταμπούρης, «η ΤΝ μπορεί να γίνει παράγοντας εμπιστοσύνης και όχι επιτήρησης».
AI4Deliberation: Μια νέα αρχιτεκτονική για τη συμμετοχική διακυβέρνηση
Το έργο AI4Deliberation εισάγει μια σειρά τεχνικών καινοτομιών που επιτρέπουν μαζική, πολύτροπη και αξιόπιστη συμμετοχή.
Μεταξύ αυτών:
- Το Deliberation Knowledge Graph, ένα διασυνδεδεμένο γράφημα γνώσης που αποτυπώνει επιχειρήματα, ιδέες και σχέσεις, επιτρέποντας στην ΤΝ να “κατανοεί” τη λογική της συζήτησης και όχι απλώς το περιεχόμενο.
- AI εργαλεία για εξαγωγή επιχειρημάτων, σύνοψη, moderation και ανίχνευση ρητορικής μίσους ειδικά προσαρμοσμένα σε περιβάλλοντα δημοκρατικού διαλόγου.
- Διαδραστικά περιβάλλοντα συμμετοχής με στοιχεία παιχνιδοποίησης, που κάνουν τη συμμετοχή πιο ελκυστική και συνεκτική.
Ο Καθηγητής Κ.Ταμπούρης τονίζει ότι το έργο δεν είναι τεχνικό πείραμα, αλλά πολιτική υποδομή νέου τύπου. Οι πιλοτικές εφαρμογές σε διάφορες χώρες θα δείξουν πώς τέτοια εργαλεία μπορούν να ενσωματωθούν θεσμικά σε διαδικασίες διαβούλευσης, από τους δήμους και τα περιφερειακά συμβούλια, έως τις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές πρωτοβουλίες.
Η δημοκρατία του μέλλοντος μπορεί να είναι ανοιχτή, διαφανής και συνεργατική
Η εμπειρία του AI4Deliberation αποδεικνύει ότι η ΤΝ μπορεί να αναζωογονήσει τη δημοκρατία, όχι αντικαθιστώντας τους θεσμούς, αλλά ενισχύοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτών, κυβερνήσεων και κοινωνίας των πολιτών. Σε τοπικό επίπεδο, μπορεί να βοηθήσει τους δήμους να ενσωματώνουν μαζικά τη γνώμη των κατοίκων στις αποφάσεις τους. Σε εθνικό επίπεδο, να καταστήσει τη δημόσια διαβούλευση πιο συμμετοχική και διαφανή. Και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να υποστηρίξει την εμβάθυνση της δημοκρατίας που θα βασίζεται στη γνώση και τον διάλογο.
Όπως συνοψίζει ο Καθηγητής Κ.Ταμπούρης:
«Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να γίνει η πιο ισχυρή δημοκρατική τεχνολογία του 21ου αιώνα, εφόσον σχεδιαστεί με γνώμονα τη διαφάνεια, τη συμπερίληψη και το κοινό καλό.»
—
Πηγές άρθρου: