Εφαρμόζοντας τις Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας: Συμπεράσματα από τη Μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διανύει μία κρίσιμη περίοδο ψηφιακής μετάβασης, στην οποία η διαλειτουργικότητα αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας για την επιτυχημένη παροχή δημόσιων υπηρεσιών που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα. Με τον Κανονισμό για τη Διαλειτουργική Ευρώπη (Interoperable Europe Act) να τίθεται σε ισχύ τον Απρίλιο του 2024, εισάγεται μία νέα υποχρέωση: η διενέργεια Αξιολογήσεων Διαλειτουργικότητας (Interoperability Assessments – IOPAs) από τις δημόσιες διοικήσεις πριν από την υιοθέτηση οποιωνδήποτε δεσμευτικών απαιτήσεων που μπορεί να επηρεάσουν τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών.

Το τελικό αυτό πόρισμα της μελέτης, η οποία διεξήχθη με εντολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει σκοπό να στηρίξει την εφαρμογή αυτών των αξιολογήσεων, εξετάζοντας τις προκλήσεις, τους καταλυτικούς παράγοντες, και καταλήγοντας σε συγκεκριμένες, εφαρμόσιμες συστάσεις.

Τι είναι οι Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας και γιατί είναι σημαντικές

Οι IOPAs δεν είναι απλώς μία νέα διοικητική διαδικασία. Αποτελούν ένα ουσιαστικό εργαλείο ενσωμάτωσης της διαλειτουργικότητας “από τον σχεδιασμό” (interoperability-by-design) στη δημόσια πολιτική. Με απώτερο στόχο να αποφευχθούν οι ψηφιακές ασυνέχειες και η κατακερματισμένη παροχή υπηρεσιών, οι αξιολογήσεις αυτές ενισχύουν την οριζόντια συνεργασία, την επαναχρησιμοποίηση υπαρχόντων λύσεων και τη διασφάλιση συνεκτικότητας στον ευρωπαϊκό ψηφιακό χώρο.

Το ρυθμιστικό πλαίσιο: Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του κανονισμού, μια δημόσια διοίκηση οφείλει να διενεργεί IOPA πριν από την υιοθέτηση νέων ή ουσιωδώς τροποποιημένων δεσμευτικών απαιτήσεων που επηρεάζουν τις διασυνοριακές ψηφιακές υπηρεσίες. Το τι ακριβώς ορίζεται ως δεσμευτική απαίτηση, καθώς και το πότε πρέπει να ενεργοποιείται η αξιολόγηση, αποτέλεσαν βασικά ερωτήματα στη μελέτη.

Μεθοδολογία της μελέτης

Η μελέτη διεξήχθη σε τρεις κύριες φάσεις:

Χαρτογράφηση του τοπίου – Ανάλυση υπαρχουσών πρακτικών, θεσμικών πλαισίων και διεξαγωγή συνεντεύξεων με βασικούς εμπλεκομένους.
Μελέτες περίπτωσης – Οκτώ case studies ανέδειξαν προκλήσεις και επιτυχημένες πρακτικές.
Κατάρτιση προτάσεων – Συνολικά 34 συστάσεις, δομημένες γύρω από τρεις άξονες: διαδικασίες & εργαλεία, ανθρώπινοι πόροι και διακυβέρνηση.

Η μελέτη περιέλαβε 132 συνεντεύξεις, εργαστήρια συνδημιουργίας, καθώς και δημόσια διαβούλευση. Το αποτέλεσμα είναι μια εμπεριστατωμένη επισκόπηση της ετοιμότητας των κρατών-μελών και των εργαλείων που απαιτούνται για μια επιτυχή εφαρμογή.

Προκλήσεις και καταλυτικοί παράγοντες

Η εφαρμογή των IOPAs έρχεται αντιμέτωπη με ποικίλες προκλήσεις:

Ασαφής ορισμός “δεσμευτικών απαιτήσεων”: Χρειάζεται σαφήνεια ως προς το τι συνιστά δεσμευτική απαίτηση και πότε υφίσταται ανάγκη για αξιολόγηση.
Ετερογένεια στις εθνικές διοικητικές πρακτικές: Οι διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τη δομή και το τι θεωρείται “δημόσια υπηρεσία” προκαλούν ασυνέχειες στην εφαρμογή.
Έλλειψη δεξιοτήτων και κατάρτισης: Η αξιολόγηση διαλειτουργικότητας απαιτεί συνδυασμένες γνώσεις νομοθεσίας, πληροφορικής και διαχείρισης έργων.

Παρόλα αυτά, η μελέτη αναδεικνύει και θετικούς καταλύτες, όπως:

Η ύπαρξη υφιστάμενων εργαλείων (π.χ. EIF checklist, Interoperable Europe Portal),
Η προθυμία των κρατών-μελών να υιοθετήσουν κοινές προσεγγίσεις,
Η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης καλών πρακτικών από έργα όπως το SPID στην Ιταλία ή το Digitalcheck στη Γερμανία.

Συστάσεις για αποτελεσματική εφαρμογή

Οι 34 συστάσεις κατηγοριοποιούνται ως εξής:

1. Διαδικασίες και Εργαλεία

Δημιουργία ολοκληρωμένου οικοσυστήματος εργαλείων μέσω του Interoperable Europe Portal.
Ανάπτυξη εργαλείων όπως το Common Assessment Method for Binding Requirements (CAMBR).
Υιοθέτηση απλών και προσαρμόσιμων εργαλείων, για διοικήσεις με διαφορετικά επίπεδα ωριμότητας.
Διαλειτουργική σύνδεση μέσω API με εθνικά εργαλεία.

2. Ανθρώπινο Δυναμικό

Δημιουργία δομημένου πλαισίου κατάρτισης, συνδυάζοντας e-learning, πρακτικά σεμινάρια και peer review μηχανισμούς.
Δημιουργία εθνικών κόμβων υποστήριξης (π.χ. competence centres).
Κατάρτιση οδηγών για αξιολογητές IOPA και ενίσχυση του δικτύου Interoperability Coordinators.

3. Διακυβέρνηση

Ο Ενιαίος Ρόλος του Interoperable Europe Board και της Μόνιμης Ομάδας Εργασίας ως κέντρα στρατηγικής καθοδήγησης.
Ενεργοποίηση της κοινότητας διαλειτουργικότητας για ανταλλαγή καλών πρακτικών.
Καθορισμός πολυεπίπεδου πλαισίου διακυβέρνησης, ώστε να ευνοείται η συνεργασία ΕΕ – κρατών μελών.

Ενσωμάτωση των αξιολογήσεων στον κύκλο χάραξης πολιτικής

Η μελέτη χαρτογράφησε τα βασικά σημεία εισόδου των IOPAs στον κύκλο χάραξης πολιτικής:

Στρατηγικός σχεδιασμός: μέσω εργαλείων όπως το “Digital Check”.
Αξιολόγηση επιπτώσεων: ευθυγράμμιση με άλλα ex-ante εργαλεία (π.χ. RIA, DPIA).
Κατάρτιση πολιτικής: ένταξη του IOPA πριν την υιοθέτηση δεσμευτικών απαιτήσεων.
Εφαρμογή και παρακολούθηση: σύνδεση με τεχνικές υλοποίησης και προδιαγραφές ICT.

Συμπεράσματα και προοπτική

Το τελικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ενθαρρυντικό: τα βασικά εργαλεία και το πλαίσιο για την έναρξη των IOPAs είναι ήδη διαθέσιμα. Ωστόσο, η συστηματική εφαρμογή και η ευρεία υιοθέτηση απαιτούν:

Συνεχή δέσμευση όλων των εμπλεκομένων: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κράτη μέλη, τοπικές αρχές.
Επένδυση σε κατάρτιση και υποστήριξη.
Κουλτούρα μάθησης, καθώς τα πρώτα βήματα δεν θα είναι τέλεια.

Η διαλειτουργικότητα δεν είναι απλώς τεχνική απαίτηση· είναι προϋπόθεση για μία Ευρώπη χωρίς ψηφιακά σύνορα, όπου πολίτες και επιχειρήσεις απολαμβάνουν ποιοτικές υπηρεσίες ανεξαρτήτως χώρας. Οι αξιολογήσεις IOPA είναι το όχημα για να φτάσουμε εκεί.