Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παρουσιάσει πλήθος διαφορετικών ιδεών και δράσεων με απώτερο σκοπό την διαμόρφωση μιας νέας ψηφιακής εποχής και ειδικότερα, τον ψηφιακό μετασχηματισμό της καθημερινότητας όλων των κρατών μελών της. Αυτός ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποσκοπεί στην δημιουργία μιας νέας ψηφιακής εποχής για όλους τους ευρωπαίους πολίτες με γνώμονα την ευημερία της Ευρώπης και των αρχών που την καθορίζουν (ανοιχτή, δίκαιη, ποικιλόμορφη, δημοκρατική και με αυτοπεποίθηση για τις εκάστοτε ενέργειές της και την επίδρασή τους στην ζωή των κρατών μελών της). Ειδικότερα, αυτές οι αρχές συνδέονται με την έννοια μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας που θα τροφοδοτείται από ψηφιακές λύσεις που τοποθετούν τον ανθρώπινο παράγοντα στο επίκεντρο, ανοίγουν νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις και ενισχύουν την ανάπτυξη αξιόπιστων τεχνολογιών για την προώθηση μιας ανοικτής και δημοκρατικής κοινωνίας η οποία συντελεί στην δημιουργία μιας ζωντανής και βιώσιμης οικονομίας. Αναλυτικότερα, η ορθή και αυξανόμενη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας αποτελεί βασικό παράγοντα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής καθώς και την επίτευξη της πράσινης μετάβασης. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα και οι διάφορες υφιστάμενες πολιτικές αναφορικά με τη διασφάλιση της ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης του λεγόμενου AI, δηλαδή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), που παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια αποτελούν τα πρώτα βήματα προς την επίτευξη αυτών των στόχων.
Η Πρόεδρος της Επιτροπής, Ursula von der Leyen, δήλωσε: “Σήμερα παρουσιάζουμε τη φιλοδοξία μας να διαμορφώσουμε το ψηφιακό μέλλον της Ευρώπης. Αυτό, θα καλύπτει όλες τις υφιστάμενες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο έως τις κρίσιμες υποδομές, από την ψηφιακή εκπαίδευση έως τις δεξιότητες και τέλος, από τη δημοκρατία έως τα μέσα ενημέρωσης. Θέλω η ψηφιακή Ευρώπη να αντανακλά το τις αρχές που αναδεικνύουν και αντιπροσωπεύουν την Ευρώπη – ανοιχτή, δίκαιη, ποικιλόμορφη, δημοκρατική και με αυτοπεποίθηση“.
Η Εκτελεστική Αντιπρόεδρος της Επιτροπής “Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή (A Europe Fit for the Digital Age)”, Margrethe Vestager, δήλωσε: “Θέλουμε κάθε πολίτης, κάθε εργαζόμενος, κάθε επιχείρηση να έχει δίκαιες ευκαιρίες να αποκομίσει τα οφέλη της ψηφιοποίησης. Αναλυτικότερα, η δικαία αντιμετώπιση και παροχή ευκαιριών ορίζεται είτε αυτό σημαίνει να οδηγούμε με μεγαλύτερη ασφάλεια ή να ρυπαίνουμε λιγότερο χάρη στα συνδεδεμένα αυτοκίνητα, είτε ακόμη και να σώζουμε ζωές με ιατρικές εικόνες που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη και επιτρέπουν στους γιατρούς να εντοπίζουν ασθένειες νωρίτερα από ποτέ“.
Ο Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά, Thierry Breton, δήλωσε: “Η κοινωνία μας παράγει ένα τεράστιο κύμα βιομηχανικών και δημόσιων δεδομένων τα οποία θα μεταμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε, καταναλώνουμε και ζούμε. Θέλω οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και οι πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις μας να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα και να δημιουργούν αξία για τους Ευρωπαίους – μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης. Η Ευρώπη έχει όλα όσα χρειάζεται για να ηγηθεί του νέου τεχνολογικού κύματος αξιοποίησης των “μεγάλων δεδομένων” και να διατηρήσει την τεχνολογική της κυριαρχία, τη βιομηχανική της ηγεσία και την οικονομική της ανταγωνιστικότητα προς όφελος των Ευρωπαίων καταναλωτών“.
Η Ευρώπη ως αξιόπιστος ψηφιακός ηγέτης
Οι ψηφιακές τεχνολογίες, αν χρησιμοποιηθούν με ορθό τρόπο και στοχευμένα, τότε, θα είναι σε θέση να ωφελήσουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις με πολλούς τρόπους. Ειδικότερα, κατά την επόμενη πενταετία, η Επιτροπή θα επικεντρωθεί σε τρεις βασικούς στόχους στον ψηφιακό τομέα:
- Τεχνολογία που λειτουργεί για τους ανθρώπους,
- Ανάπτυξη μιας δίκαιης και ανταγωνιστικής οικονομίας- και
- Ανάπτυξη μιας ανοικτής, δημοκρατικής και βιώσιμης κοινωνία.
Η Ευρώπη επιβάλλεται να βασιστεί στη μακρά ιστορία της τεχνολογίας, της έρευνας, της καινοτομίας και της εφευρετικότητας, καθώς και στην ισχυρή προστασία των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών αξιών της. Αυτό σημαίνει ότι νέες πολιτικές και πλαίσια θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να αναπτύξει ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής ώστε να ενισχύσει τις ικανότητές της στον τομέα της κυβερνοασφάλειας (cybersecurity). Με αυτόν τον τρόπο, η Ευρώπη θα επεκτείνει την υφιστάμενη ανοικτή, δημοκρατική και βιώσιμη κοινωνία της και αυτά τα ψηφιακά εργαλεία θα αποτελέσουν αρωγό διαφύλαξης και ανάπτυξης των υφιστάμενων αρχών. Ειδικότερα, θα αναπτύξει και θα ακολουθήσει τη δική της πορεία για να αποτελέσει μια παγκοσμίως ανταγωνιστική, βασισμένη σε αξίες και χωρίς -τεχνολογικούς- αποκλεισμούς ψηφιακή οικονομία και κοινωνία. Παράλληλα, θα καταβάλει προσπάθειες να συνεχίσει να αποτελείται από μια ανοικτή αλλά βασισμένη σε κανόνες αγορά και να συνεργάζεται στενά με τους διεθνείς εταίρους της.
Η Ευρώπη ως ηγέτης στον τομέα της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης
Η Ευρώπη διαθέτει όλα τα απαραίτητα μέσα ώστε να ανελιχθεί σε παγκόσμιο ηγέτη στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) με ειδίκευση στη χρήση και εφαρμογή στον τομέα της ασφάλειας. Αναλυτικότερα, διαθέτουμε άριστα ερευνητικά κέντρα, ασφαλή ψηφιακά συστήματα και ισχυρή τεχνολογική θέση στον τομέα της εφαρμοσμένης ρομποτικής, καθώς και ανταγωνιστικούς τομείς παραγωγής και υπηρεσιών, που εκτείνονται από την αυτοκινητοβιομηχανία έως την ενέργεια, από την υγειονομική περίθαλψη έως τη γεωργία.
Σε μια πρόσφατη έρευνα (white paper), η Επιτροπή παρουσίασε το όραμά της για την δημιουργία και καθιέρωση ενός νέου, ενιαίου πλαισίου για την ανάπτυξη και αξιοποίηση αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης, δίνοντας έμφαση στην αριστεία και την εμπιστοσύνη. Αναλυτικότερα, σε συνεργασία με τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, ο στόχος της Ευρώπης είναι να κινητοποιηθούν ερευνητικές ομάδες καθώς και η βιομηχανία και να διατεθούν πόροι σε ολόκληρη την αλυσίδα της παραγωγής (value chain) ώστε να δημιουργηθούν τα κατάλληλα κίνητρα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης, τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρότερες/μεσαίες επιχειρήσεις. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της συνεργασίας των διαφόρων κρατών μελών κυρίως με την ερευνητική κοινότητα για την προσέλκυση και διατήρηση ταλέντων. Πιο συγκεκριμένα, καθώς τα συστήματα ΤΝ μπορεί να είναι πολύπλοκα και να ενέχουν σημαντικούς κινδύνους σε ορισμένες κατηγορίες δεδομένων και τομείς (π.χ. Βιοϊατρική), η οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών κρίνεται απαραίτητη. Είναι επιτακτική η ανάγκη να οριστούν σαφείς κανόνες για τον τρόπο και τις ενέργειες με τις οποίες θα αντιμετωπίζονται τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου (με βάση τα δεδομένα και την λειτουργία τους) χωρίς να επιβαρύνουν την λειτουργία των λιγότερο επικίνδυνων συστημάτων (π.χ. σε εγκαταστάσεις αυτοματισμού ή που αφορούν τοπικά ή μη ευαίσθητα δεδομένα χρηστών). Οι αυστηροί κανόνες της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών για την αντιμετώπιση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών και την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, ορίζονται αυστηρά και πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψιν.
Αναλυτικότερα, για περιπτώσεις δεδομένων υψηλού κινδύνου όπως για παράδειγμα στον τομέα της υγείας, της αστυνόμευσης ή τις μεταφορές, τα συστήματα ΤΝ θα πρέπει να είναι διαφανή, ανιχνεύσιμα και να εγγυώνται ανθρώπινη εποπτεία. Οι αρχές θα πρέπει να είναι σε θέση να ελέγχουν και να πιστοποιούν τα δεδομένα που χρησιμοποιούν οι αλγόριθμοι με παρόμοιες διεργασίες και πρωτόκολλα όπως γίνεται καθημερινά έλεγχος με βάση συγκεκριμένες διαδικασίες σε προϊόντα καλλυντικών, αυτοκίνητων ή παιχνιδιών. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτούνται μεγάλης ποσότητας (όγκου) αμερόληπτα δεδομένα για την εκπαίδευση των συστημάτων υψηλού κινδύνου ώστε να αποδίδουν σωστά αποτελέσματα και για να διασφαλίζεται ο σεβασμός θεμελιωδών δικαιωμάτων, ιδίως της μη διάκρισης. Για παράδειγμα, ενώ σήμερα, η χρήση της αναγνώρισης προσώπου για την εξ αποστάσεως βιομετρική ταυτοποίηση απαγορεύεται και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, με την επιφύλαξη εγγυήσεων και με βάση το δίκαιο της ΕΕ ή το εθνικό δίκαιο, η Επιτροπή θέλει να ξεκινήσει μια ευρεία συζήτηση σχετικά με το ποιες είναι αυτές οι περιστάσεις, εάν υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα μετρήσιμα στοιχεία και αν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν στο μέλλον τέτοιες εξαιρέσεις.
Για τις εφαρμογές ΤΝ χαμηλότερου κινδύνου, η Επιτροπή προβλέπει ένα εθελοντικό σύστημα επισήμανσης με την προϋπόθεση ότι θα εφαρμόζουν πρότυπα υψηλής ποιότητας. Αντίστοιχα, όλες οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης είναι ευπρόσδεκτες στην ευρωπαϊκή αγορά, εφόσον συμμορφώνονται με τους κανόνες της ΕΕ.
Η Ευρώπη ως ηγέτης στην οικονομία των δεδομένων
Ο όγκος των δεδομένων που παράγονται από επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς αυξάνεται συνεχώς. Το επόμενο κύμα βιομηχανικών δεδομένων της επόμενης πενταετίας θα μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε, καταναλώνουμε και ζούμε. Όμως, ένα σημαντικό ζήτημα αποτελεί το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των δυνατοτήτων επεξεργασίας και ανάλυσης αυτών των δεδομένων παραμένει ανεκμετάλλευτο. Η Ευρώπη διαθέτει όλα όσα χρειάζονται για να γίνει ηγέτης σε αυτή τη νέα οικονομία δεδομένων: την ισχυρότερη βιομηχανική βάση του κόσμου, με τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις να αποτελούν ζωτικό μέρος του βιομηχανικού ιστού, – τις τεχνολογίες δεξιότητες- και μετά από συζητήσεις και πρότυπα χρήσης ΤΝ ένα σαφές όραμα.
Στόχος της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα (European data strategy) είναι να διασφαλίσει ότι η ΕΕ θα αποτελέσει πρότυπο και ηγέτη σε μια κοινωνία που θα ενδυναμώνεται από τα δεδομένα. Για το σκοπό αυτό, στοχεύει στη δημιουργία ενός μεγάλου ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων (European data space), μιας ενιαίας αγοράς δεδομένων η οποία θα ξεκλειδώσει τα αχρησιμοποίητα δεδομένα, επιτρέποντάς τους να ρέουν ελεύθερα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μεταξύ των διάφορων τομέων απασχόλισης προς όφελος των επιχειρήσεων, των ερευνητών και των δημόσιων διοικήσεων. Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις στην δραστηριότητά τους με βάση τις γνώσεις που αντλούνται από μη προσωπικά δεδομένα. Συνεπώς, αυτά τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους, είτε πρόκειται για δημόσια ή ιδιωτικά πρόσωπα, είτε για νεοσύστατες επιχειρήσεις είτε για μεγάλες επιχειρήσεις ή πολυεθνικές.
Για να το επιτύχει αυτό, η Επιτροπή έχει προτείνει καταρχάς τη θέσπιση του κατάλληλου κανονιστικού πλαισίου όσον αφορά τη διακυβέρνηση, την πρόσβαση και την επαναχρησιμοποίηση δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων και κυβερνήσεων. Αυτό συνεπάγεται με τη δημιουργία κινήτρων για την κοινή χρήση δεδομένων, την καθιέρωση πρακτικών για την δημιουργία δίκαιων προτύπων και σαφών κανόνων για την πρόσβαση και τη χρήση δεδομένων. Αυτοί οι κανόνες θα επικεντρώνονται στην συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές αξίες και δικαιώματα όπως την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την προστασία των καταναλωτών και των κανόνων υγιούς ανταγωνισμού. Παράλληλα, αυτό σημαίνει ότι πρέπει τα δεδομένα του δημόσιου τομέα να είναι ευρύτερα διαθέσιμα σε όλους του εμπλεκόμενους φορείς, δίνοντας την δυνατότητα επεξεργασίας δεδομένων υψηλής αξίας σε ολόκληρη την ΕΕ και επιτρέποντας την επαναχρησιμοποίησή τους για την καινοτομία.
Επιπρόσθετα, η Επιτροπή στοχεύει στην υποστήριξη της ανάπτυξης νέων τεχνολογικών συστημάτων και της επόμενης γενιάς υποδομών που θα επιτρέψουν στην ΕΕ και σε όλους τους φορείς να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες της ανάλυσης των δεδομένων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να συμβάλει σε επενδύσεις σε νέα ευρωπαϊκά έργα υψηλού αντικτύπου για ευρωπαϊκούς χώρους δεδομένων καθώς και την εκμετάλλευση αξιόπιστων και ενεργειακά αποδοτικών υποδομών νέφους.
Τέλος, θα δρομολογήσει ειδικές δράσεις σε διαφόρους τομείς που συνδέονται με τη δημιουργία και αξιοποίηση ευρωπαϊκών δεδομένων, όπως για παράδειγμα στη βιομηχανική μεταποίηση, την πράσινη μετάβαση, ή την υγεία. Η ΕΕ θα εργαστεί εκτενώς και στην περαιτέρω μείωση του χάσματος ψηφιακών δεξιοτήτων μεταξύ των Ευρωπαίων και θα διερευνήσει πώς θα δοθεί στους πολίτες καλύτερος έλεγχος σχετικά με το ποιος μπορεί να έχει πρόσβαση σε δεδομένα που τους αφορούν όμως δεν είναι προσωπικά καθώς παράγονται από μηχανές με τις οποίες αλληλεπιδρούν στην καθημερινότητά τους.
Το 2018, η Επιτροπή παρουσίασε για πρώτη φορά μια στρατηγική για την ΤΝ και συμφώνησε σε ένα συντονισμένο σχέδιο για τα κράτη μέλη. Το πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη που αναλύθηκε σε αυτό το άρθρο βασίζεται επίσης στις διάφορες εργασίες που διεξήγαγε η ομάδα εμπειρογνωμόνων αναφορικά με την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία παρουσίασε τις κατευθυντήριες γραμμές δεοντολογίας για την αξιόπιστη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης τον Απρίλιο του 2019.
Γενικές πληροφορίες: Shaping Europe’s digital future (europa.eu)
Στρατηγική Δεδομένων: Europe’s Data Strategy
Τεχνική Νοημοσύνη (ΑΙ): Europe-AI
Πλαίσιο Ανάπτυξης ΤΝ: EU Commission White Paper for trustworthy AI based on excellence and trust
Στρατηγική ΑΙ (2018): Member States and Commission to work together to boost artificial intelligence “made in Europe”
Αξιοπιστία ΑΙ (2019): Ethics guidelines for trustworthy AI