Σύμφωνα με τους νόμους του κράτους μας, η χώρα είναι ένας επίγειος παράδεισος. Κάθε πτυχή του τρόπου λειτουργίας του κράτους, της οικονομίας και της κοινωνίας μας ρυθμίζεται από νόμους, προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις. Το πλέγμα των διατάξεων καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα: από την υποχρεωτική παροχή αλλαντικών στο πρωινό κάθε ξενοδοχείου μέχρι τη διοικητική οργάνωση ιδιωτικών μεταλλευτικών έργων. Έχουμε πλήθος διατάξεων για την προστασία του περιβάλλοντος, για την ενθάρρυνση των επενδύσεων, την αξιοκρατία στη δημόσια διοίκηση, την καταπολέμηση της διαφθοράς, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, την παροχή δημόσιας υγείας και παιδείας. Τα αξιοθρήνητα αποτελέσματα τα ζούμε καθημερινά. Οι υπάρχουσες διατάξεις μοιάζει πολλές φορές να είναι σημαντικό μέρος του προβλήματος της χώρας μας, όχι της λύσης.
Με το να ρυθμίζει η κάθε κυβέρνηση όλο και πιο διεξοδικά τη δουλειά των κρατικών λειτουργών και το πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων βυθιζόμαστε όλο και βαθύτερα στο τέλμα της αναποτελεσματικότητας και της γραφειοκρατίας. Για παράδειγμα, έχουμε λεπτομερέστατες διατάξεις για τις δημόσιες προμήθειες. Ομως κάθε τέτοια λεπτομέρεια είναι βούτυρο στο ψωμί του αδίστακτου ανταγωνιστή για να ακυρώσει τη διαδικασία ή του επίορκου δημοσίου υπαλλήλου για να εκβιάσει μια εταιρία ή να καθυστερήσει ένα έργο. Παράλληλα, όπως έχουμε επανειλημμένως δει, όλες αυτές οι διατάξεις δεν μας προστατεύουν αποτελεσματικά από τις σκανδαλώδεις αναθέσεις και την αναποτελεσματική εκτέλεση δημοσίων έργων. Η λεπτομέρεια των διατάξεων ευνουχίζει τη δυνατότητα των κρατικών λειτουργών να αναλάβουν πρωτοβουλίες, μετατρέποντάς τους σε άβουλους γραφειοκράτες. Σαν να μην έφτανε αυτό, το δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο διαχέει τις ευθύνες της κρατικής μηχανής, με αποτέλεσμα κανείς να μην αισθάνεται κύριος μιας δράσης ούτε υπεύθυνος μιας αποτυχίας.
Ας μην είμαστε, βέβαια, αχάριστοι. Οι νόμοι μας διασφαλίζουν το επίπεδο του πολιτισμού που καθημερινά βιώνουμε. Χάρη στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας μπορούμε να μετακινηθούμε από το σημείο Α στο σημείο Β με σχετική ταχύτητα και ασφάλεια. Με τους αντισεισμικούς κανονισμούς δόμησης, τα θύματα από μεγάλους σεισμούς έχουν περιοριστεί δραστικά. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός έχει εξαλείψει πολλές επικίνδυνες ασθένειες και τη δυστυχία που τις συνόδευε.
Ομως πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τα όρια του τι μπορεί να ρυθμίσει το κράτος. Κανένας ΚΟΚ δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι το ταξίδι μας θα είναι ευχάριστο. Οι κανονισμοί δόμησης δεν μπορούν να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι θα ζουν αρμονικά μέσα στα σπίτια, και σίγουρα κανείς μας δεν θέλει να του επιβληθεί από το κράτος υγιεινή ζωή και διατροφή. Ευρύτερα, αν πάρουμε ως παράδειγμα χώρες που ευημερούν, θα δούμε ότι πρέπει να στοχεύουμε σε λιγότερες και καλύτερες διατάξεις, όχι περισσότερες και όλο λεπτομερέστερες.
Πώς λοιπόν θα ξεκολλήσουμε από το τέλμα της υπερρύθμισης; Πρέπει με θάρρος να εξαλείψουμε διατάξεις από τομείς που μπορούν άλλοι να ρυθμίσουν αποτελεσματικότερα και να ενισχύσουμε ανθρώπους και θεσμούς που θα καλύψουν το κενό που, φαινομενικά, θα δημιουργηθεί (και που σπάνια είναι πραγματικό). Πρέπει η κυβέρνηση να εξετάζει διαρκώς ποιες λειτουργίες ρυθμίζονται αποτελεσματικότερα χωρίς την ανάμειξή της. Νέοι φορείς της ρύθμισης μπορεί να είναι η (ανταγωνιστική) αγορά, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, επαγγελματικές ενώσεις, οργανισμοί της κοινωνίας των πολιτών καθώς και ψηφιακές υπηρεσίες.
Σήμερα το κράτος ορίζει ότι ένα ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων πρέπει να έχει στις ντουλάπες του τουλάχιστον δύο διαφορετικών τύπων κρεμάστρες. Ολο αυτό το γραφειοκρατικό πλαίσιο κατάταξης μπορεί να καταργηθεί, μια και οι περισσότεροι ταξιδιώτες δεν ασχολούνται πια με τα αστέρια του υπουργείου Τουρισμού, αλλά με τα αστέρια που βάζουν οι επισκέπτες του κάθε ξενοδοχείου στις κριτικές τους που ανεβάζουν στο Διαδίκτυο. Αντίστοιχα, η λειτουργία ενός παιδικού σταθμού ή σχολείου μπορεί πολύ καλύτερα να ρυθμιστεί στο πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, παρά από αποφάσεις ενός υπουργού που δεν έχει ποτέ του επισκεφθεί την περιοχή. Για την κατάργηση διατάξεων, ο μηχανισμός της «καρμανιόλας» όπου για κάθε νέα διάταξη πρέπει να καταργούνται π.χ. δύο υπάρχουσες, μπορεί να δώσει στην κρατική μηχανή τον απαιτούμενο βηματισμό.
Ο δρόμος για να ενδυναμωθούν οι άνθρωποι και οι θεσμοί, ώστε να επιτελέσουν αυτοί αποτελεσματικά τον ρόλο που αδυνατούν να επιτελέσουν οι λεπτομερείς διατάξεις, είναι μακρύς και δύσκολος. Ξεκινά από την αξιοκρατία, που θα φέρει σε θέσεις ευθύνης ανθρώπους που θα μπορούν πραγματικά να την αναλάβουν. Συνεχίζει με μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, ώστε δημόσιοι λειτουργοί, επαγγελματικές ενώσεις και η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μπορούν να αποφασίζουν με βάση την ουσία και όχι τον τύπο. Περιλαμβάνει την ενίσχυση της λογοδοσίας, της αξιολόγησης, του ανταγωνισμού, καθώς και της δημόσιας διάθεσης δεδομένων. Διατρέχεται από τη σταδιακή εδραίωση άτυπων κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς, σεβασμού και ανεκτικότητας. Απαιτεί ενίσχυση της παιδείας, ώστε να παράγει πολίτες με τις κατάλληλες γνώσεις, την απαιτούμενη ευθυκρισία και την υψηλή αίσθηση του καθήκοντος.
Οι παραπάνω αλλαγές είναι σίγουρα δυσχερείς σε μια χώρα με έλλειμμα ανθρωπίνου και κοινωνικού κεφαλαίου. Όμως αυτές είναι που θα οδηγήσουν στην άνθηση της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και συνολικά της ελληνικής οικονομίας.
Σημείωση: Το άρθρο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη του ανθρώπου, του δασκάλου και του επιστήμονα που μου μετέφερε, στο μέτρο που μπορεί να δεχτεί το κεφάλι ενός μηχανικού, τον νομικό τρόπο σκέψης.
* Ο κ. Διομήδης Δ. Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
_
Πηγή άρθρου: http://www.kathimerini.gr