από τον Joonas Pekkanen*
Από τους ανθρώπους **
Μετάφραση: Βασίλης Χρυσός
Αρχική δημοσίευση: Μετασχηματίζοντας τις δυτικές κοινωνίες
Οι παλιές εδραιωμένες δημοκρατίες του Δυτικού κόσμου διέρχονται μιας δημοκρατικής αναγέννησης – ένα φαινόμενο, στο οποίο αναφέρομαι εδώ ως Ανοιχτή Δημοκρατία.
Το κίνημα τροφοδοτείται εν μέρει από τους ίδιους παράγοντες με την Αραβική Άνοιξη: τη διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα φορητά, πανταχού παρόντα μέσα άμεσης επικοινωνίας και τη διαθεσιμότητα μη λογοκριμένης πληροφόρησης (πχ Twitter και Wikileaks). Τα παραδοσιακά μέσα ελέγχου των πολιτών μέσω κεντρικοποιημένων μέσων επικοινωνίας αποτυγχάνουν και οι κυβερνήσεις αναγκάζονται να αλλάξουν την προσέγγισή τους.
Παρόλο που οι επαναστάσεις στη Μέση Ανατολή λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, συνδέω σαφώς το κίνημα της Ανοιχτής Δημοκρατίας με την ανανέωση των εδραιωμένων Δυτικών δημοκρατιών. Πρόκειται για ένα κίνημα που στοχεύει σε μια ειρηνική ανανέωση του συστήματος εκ των έσω.
Οι δημοκρατικοί θεσμοί και τα λειτουργικά, μοντέλα περιλαμβανομένων των συγκεντρωτικών μοντέλων αντιπροσώπευσης με βάση τις εκλογές, έχουν υιοθετηθεί τους περασμένους αιώνες, όχι λόγω της ιδανικής ή ουτοπικής τους προσαρμογής με τα δημοκρατικά ιδεώδη, αλλά απλώς επειδή έχουν θεωρηθεί αρκούντως καλά με βάση τα διαθέσιμα μέσα. Ή, από μια πιο κυνική σκοπιά, έχουν υιοθετηθεί απλώς επειδή ικανοποιούσαν τις ανάγκες των λίγων που είναι στην εξουσία. Το διαδίκτυο έχει ήδη αλλάξει τον τρόπο που οι άνθρωποι επικοινωνούν, αναζητούν και διαδίδουν πληροφορία, καταναλώνουν και διάγουν την καθημερινότητά τους. Πλέον, αργά, αλλά αναπόφευκτα, αλλάζει τον τρόπο που οι άνθρωποι επιλέγουν να εξασκούν τη δημοκρατική τους εξουσία.
Οι άνθρωποι (Δήμος) αρχίζουν να ασκούν την εξουσία τους (Κράτος) με νέους τρόπους.
Οι υποστηρικτές της Ανοιχτής Δημοκρατίας αναζητούν τρόπους να βελτιώσουν τις δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τους τρόπους κατάρτισης των δημόσιων προϋπολογισμών και τη ροή της πληροφορίας. Τοπικά συμβούλια πολιτών, πρωτοβουλίες ευρωπαίων πολιτών, συμμετοχικός προϋπολογισμός, κοινοβουλευτικός έλεγχος και ανοιχτά δεδομένα είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα. Το Ανοιχτό Υπουργείο -μία οργάνωση υποστήριξης πολιτών (CSO) που ιδρύθηκε στη Φινλανδία- αναζητά τρόπους “πληθοπορισμού της παραγωγής νομοθεσίας”. Ενθαρρύνει τους πολίτες να συνεργαστούν πάνω σε προσχέδια νόμων, μέσω κάποιας ηλεκτρονικής διαδικτυακής πλατφόρμας, υποστηρίζει τη διαδικασία μορφοποίησής τους σε καλά προετοιμασμένες νομικές προτάσεις με τη βοήθεια εθελοντών ειδικών και δικηγόρων και τους συμβουλεύει για το πως να προετοιμάσουν αποτελεσματικές καμπάνιες προκειμένου να προσελκύσουν τους 50.000 υποστηρικτές που απαιτούνται προκειμένου να εισέλθουν προς ψήφιση στη βουλή. Ο νόμος για την Πρωτοβουλία Φινλανδών Πολιτών εφαρμόστηκε πρώτη φορά την 1η Μαρτίου 2012 και επιτρέπει στους υποστηρικτές να υπογράφουν τις πρωτοβουλίες διαδικτυακά. Η Ισλανδία χρησιμοποίησε πληθοπορισμό για να γράψει από την αρχή το Σύνταγμα της χώρας, το οποίο τώρα είναι προς έγκριση στη βουλή.
Την ίδια στιγμή πιλοτικές πρωτοβουλίες ρευστής ή αντιπροσωπευόμενης δημοκρατίας (delegative democracy) αμφισβητούν την εμμονή ότι οι αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες πρέπει πάντα να είναι δεμένες με εκλογικούς κύκλους. Στη ρευστή δημοκρατία οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον ένα εκπρόσωπο με κάποιον άλλο σε πραγματικό χρόνο (σ.τ.μ.: βλ. άμεση ανακλητότητα). Αυτό θέτει την απαίτηση οι αντιπρόσωποι να συμπεριφέρονται σωστά και να επικοινωνούν με το εκλεκτορικό σώμα συνεχώς και όχι μόνο στις προεκλογικές περιόδους.
Συσχετίζω το κίνημα της Ανοιχτής Δημοκρατίας με το θεωρητικό πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας. Η Συμμετοχική δημοκρατία πρεσβεύει ότι, προκειμένου να είναι νομιμοποιημένη μια δημοκρατική απόφαση θα πρέπει να έχει διαμορφωθεί μέσω μιας διαδικασίας αυθεντικής συμμετοχής και όχι να προκύπτει μέσω της αθροιστικής διαδικασίας της ψηφοφορίας. Η συμμετοχική διαδικασία απαιτεί επίσης οι πολίτες, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος να σέβονται τα συμμετοχικά όρια έκαστου συμμετέχοντα και να είναι πρόθυμοι να συζητήσουν τις δικές τους, αλλά και τις αντίθετες απόψεις δίχως προκαταλήψεις.
Το κίνημα της Ανοιχτής Δημοκρατίας έχει βρει γόνιμο έδαφος σε πολλές Δυτικές δημοκρατίες. Εδώ διατυπώνω την παραδοχή ότι οι χώρες των οποίων οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα και την επιθυμία να συμμετέχουν (επαρκής εκπαίδευση και στάθμη διαβίωσης, ελευθερία της πληροφόρησης και του λόγου, συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο) και οι κυβερνήσεις των οποίων λειτουργούν κατάλληλα (καλώς διαχωρισμένες εξουσίες, χαμηλή διαφθορά) είναι πιο γόνιμες από άλλες.
Πιστεύω ότι η Φινλανδία έχει καλές πιθανότητες να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα της Ανοιχτής Δημοκρατίας. Εξάλλου, δεν είναι μόνο το ότι πρόκειται για τη χώρα με την πιο μικρή διαφθορά παγκοσμίως. Είναι επίσης η πρώτη χώρα στον κόσμο που έφτιαξε νόμο για την Προσβασιμότητα στα Δημόσια Αρχεία (1766) και η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που θεσμοθέτησε την ψήφο των γυναικών (1906).
Ωστόσο, το κίνημα της Ανοιχτής Δημοκρατίας είναι, στα δικά μου μάτια, εγγενώς διεθνές από τη φύση του. Το διεθνές κίνημα Ανοιχτής Δημοκρατίας που βασίζεται στην κοινότητα και η διακρατική Συνεργασία Ανοιχτής Διακυβέρνησης είναι εξαιρετικά παραδείγματα του πως διαδίδονται κάποιες κοινές προσπάθειες και βέλτιστες πρακτικές στην παρούσα φάση. Τα θεμέλια έχουν τεθεί για μια νέα, ανοιχτή δημοκρατία στην Ευρώπη.
————————————————
* Ο Joonas Perkkanen οργάνωσε το stream της συζήτησης “Ανοιχτή Δημοκρατία και Κοινωνικά Κινήματα” στο Open Knowledge Festival, στο Ελσίνκι το 2012 και είναι ιδρυτικό μέλος του Open Knowledge Φινλανδίας, μέλος της επιτροπής της Συνεργασίας Ανοιχτής Διακυβέρνησης Φινλανδίας και ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Open Ministry.
** Το πρωτότυπο κείμενο τιτλοφορείται: “Transforming western societies, By the people” και δημοσιεύτηκε στο The open book, Reaktio #3, The Open Knowledge Foundation, 2013.