Του Διονύση Ρηγόπουλου
Χθες ξεκίνησε στην Ολομέλεια της Βουλής η συζήτηση του νομοσχεδίου του Υπουργού Επικρατείας για το Επιτελικό Κράτος, η οποία θα ολοκληρωθεί σε μια έως δύο συνεδριάσεις. Συνεπώς, είναι πλέον πρακτικά αδύνατον να προστεθεί στο νομοσχέδιο νέο κεφάλαιο, για την από ετών απαραίτητη και τεχνικά εύκολη βασική αποτύπωση του κράτους, ώστε να διασφαλιστεί η απαραίτητη υποδομή για τις προβλέψεις του νομοσχεδίου.
Κατά την επεξεργασία του νομοσχεδίου στην Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, στη συνεδρίαση της 30ης.7.2019, είχα την τιμή να παρουσιάσω εν συντομία την άποψη του Οργανισμού Ανοικτών Τεχνολογιών για το ανοιχτό οργανόγραμμα του Δημοσίου. Την επομένη, 31.7.2019, εξέφρασα διεξοδικότερα στη συντετμημένη (5,5 ημέρες) και παράλληλη με τις συνεδρίες της Επιτροπής δημόσια διαβούλευση την επιτακτική ανάγκη για Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους και τον τρόπο να ικανοποιηθεί αμέσως αυτή η ανάγκη.
Παρενθετικά, εξομολογούμαι εδώ, για όσους δεν είδαν εκείνη τη συνεδρία, τη θετική εντύπωση που μου έκανε ο Υπουργός Επικρατείας καθηγητής Γιώργος Γεραπετρίτης: Άκουγε με προσοχή όλες τις απόψεις και κατέγραφε πολλά σημεία με πρόθεση, όπως τόνισε, να τα ενσωματώσει στο νομοσχέδιο. Ήταν εμφανές το επιστημονικό ενδιαφέρον του καθηγητή και η διάθεσή του να αξιοποιήσει κάθε εποικοδομητική κριτική. Από το διαδίκτυο και ειδικότερα το YouTube (το θησαυροφυλάκιο γνώσεων, πολυφωνίας και διαφάνειας), διαπίστωσα ότι αυτή η στάση είναι συνειδητή επιλογή και πεποίθησή του, πράγμα εξαιρετικά ελπιδοφόρο για την πατρίδα μας, λόγω της κρίσιμης πολιτικής θέσης που κατέχει.
Ο Υπουργός είπε ότι άκουσε με μεγάλη προσοχή όσα ανέφερε ο Οργανισμός Ανοικτών Τεχνολογιών και συνέχισε: “Υπάρχει ένα πρόγραμμα ψηφιοποίησης στο επόμενο νομοσχέδιο, το οποίο θα κατατεθεί στο τέλος της εβδομάδας. Περιλαμβάνονται διατάξεις οι οποίες αναφέρονται ακριβώς στα ψηφιακά δεδομένα του κράτους (…) οπότε αναμένουμε στα ζητήματα αυτά να δούμε και περαιτέρω θέματα”.
Όμως ούτε το επείγον νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών “Ρυθμίσεις του Υπουργείου Εσωτερικών, διατάξεις για την ψηφιακή διακυβέρνηση και άλλα επείγοντα ζητήματα” που κατατέθηκε την Παρασκευή (2.8.2019) περιλαμβάνει σχετικές προβλέψεις. Άλλωστε οι διατάξεις για την ψηφιακή διακυβέρνηση αφορούν το πλαίσιο λειτουργίας της και όχι τα ίδια τα δεδομένα της. Μένει, λοιπόν, για το επόμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής το κρίσιμο ζήτημα της Ψηφιακής Αυτογνωσίας του Κράτους. Έγκαιρη συμβολή στη σύνταξη του επόμενου αυτού νομοσχεδίου αποτελεί το παρόν άρθρο.
Θεμέλια, εργαλεία και ο παράγοντας “χρόνος”
Η κυβέρνηση κατηγορήθηκε από πολλούς για υπερβολική σπουδή στην ψήφιση των νομοσχεδίων. Αντιθέτως, από άλλους επαινέθηκε για την ταχύτητά της και την εκτεταμένη προετοιμασία που είχε κάνει. Προσωπικά, χάρηκα που για πρώτη φορά ο κρίσιμος παράγοντας “χρόνος” υπολογίζεται όσο πρέπει. Παραδοσιακά, οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν με μεγαλόπνοες εξαγγελίες και μακροπρόθεσμες στρατηγικές να κρύψουν ότι “όποιος δε θέλει να ζυμώσει, δέκα μέρες κοσκινίζει”.
Φυσικά και πρέπει, για να αρχίσει κάποιος να εργάζεται, να εξασφαλίσει προηγουμένως τα κατάλληλα εργαλεία. Ήταν, λοιπόν, αναγκαίο να νομοθετηθεί το ταχύτερο ένα λειτουργικό και διαχειρίσιμο κράτος. Το νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος είναι νομοσχέδιο βάσης. Μια αφετηρία. Χρειάζεται όμως και τη θεμελιώδη αυτογνωσία του Κράτους, ώστε τα εργαλεία να έχουν ενιαίο πεδίο εφαρμογής και να μην εφαρμόζονται αποσπασματικά και με λάθος τρόπο.
Το θεμελιώδες πρόβλημα
Τρεις, συμπληρωματικές μεταξύ τους, μαρτυρίες αρμοδίων προσδιορίζουν το οξύ χρόνιο πρόβλημα που εύκολα μπορεί να επιλυθεί με μέθοδο απλή και επί μακρόν δοκιμασμένη:
1. Μαρτυρία για τις δαπάνες
Γιώργος Αλογοσκούφης, Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών (2004-2009) το 2012:
“Υπήρχαν και υπάρχουν τρεις τομείς, που δεν ελέγχονται από το υπουργείο Οικονομικών: τα νοσοκομεία, τα ασφαλιστικά ταμεία και η τοπική αυτοδιοίκηση. Τα νοσοκομεία έκαναν για παράδειγμα προμήθειες χωρίς έγκριση κανενός, με μόνο τις αποφάσεις των διοικητικών συμβουλίων, και κάποια στιγμή μαθαίναμε εκ των υστέρων, τις υποχρεώσεις που αναλάμβαναν. (…) Να φανταστείτε ότι ο οικονομικός χρόνος έκλεινε και στέλναμε και στοιχεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχοντας εκτιμήσεις των αποτελεσμάτων αυτών των οργανισμών που ήτανε έξω από τη στενή κυβέρνηση. (…) πολλοί από αυτούς έδιναν στοιχεία τα οποία ήτανε αναξιόπιστα. (…) αν δεν έχεις στοιχεία από λογιστικά, τότε έπρεπε εκ των πραγμάτων να κάνεις μία εκτίμηση. Όταν πια απηυδισμένος, επέμενα να φέρουμε νόμο που να γίνει μια διυπουργική υπό τον υπουργό Οικονομικών για να ελέγχονται αυτοί οι προϋπολογισμοί και ισολογισμοί και πως πάνε τα πράγματα, κατηγορήθηκα ότι ήθελα να ελέγξω όλα τα υπουργεία. Και αυτός ο νόμος, ακόμα και τώρα, δεν έχει εφαρμοστεί Γιατί υπάρχουν πιέσεις μέσα από τα φέουδα τα υπουργικά.”
Έξι χρόνια αργότερα, στις 17.1.2018, ο Γενικός Γραμματέας Δημοσιονομικής Πολιτικής Φραγκίσκος Κουτεντάκης ήταν περήφανος για τη “μεγάλη μεταρρύθμιση στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος” “ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο εγχείρημα, που θεσμοθετεί κοινό τρόπο απεικόνισης των οικονομικών μεγεθών για το σύνολο των φορέων της γενικής κυβέρνησης” και που “θα πρέπει να επεκταθεί και στο σύνολο των φορέων της γενικής κυβέρνησης, μέχρι την ολοκληρωτική του εφαρμογή το 2023“.
Κι όμως, η απλή λύση ήταν γνωστή σε όλους από τον Δεκέμβριο 2015. Η πρόταση που κατέθεσε στη Βουλή στις 23.11.2016 ο Οργανισμός Ανοικτών Τεχνολογιών εξασφαλίζει “ως παραπροϊόν” λεπτομερέστατο ψηφιακό χάρτη των τρεχουσών δαπανών, διατηρώντας ιστορικό με όλες τις προηγούμενες δαπάνες, σε επίπεδο ατόμου και υπηρεσιακής μονάδας.
Ο χώρος δεν επιτρέπει μεγαλύτερη ανάλυση αλλά ο αναγνώστης εύκολα συγκρίνει τον αναχρονιστικό τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το Ελληνικό Κράτος τα οικονομικά του (δηλαδή, όσα χρήματα αδίκως μάς παίρνει και όσα επιπλέον δανείζεται εις βάρος μας) με την από ετών δοκιμασμένη παγκόσμια ψηφιακή διαχείριση δισεκατομμυρίων πιστωτικών και χρεωστικών καρτών (και ιδίως των εταιρικών), με λεπτομερέστατη καταγραφή των δαπανών κάθε κάρτας και διαρκή ακριβέστατη γνώση του εκάστοτε διαθέσιμου υπολοίπου της.
2. Μαρτυρία για τις δομές του Δημοσίου
Λέανδρος Ρακιντζής, Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, (2004-2016) το 2016:
“Υπάρχουν δημόσιες υπηρεσίες φαντάσματα χωρίς ρόλο και σκοπό, και δεν τις ξέρουμε καν”
Προφανώς, αυτές οι υπηρεσίες που δεν ήξερε ο Γενικός Επιθεωρητής θα εκφεύγουν και από τον έλεγχο της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας του νομοσχεδίου για το Επιτελικό Κράτος, παρότι είναι καταφανώς εκείνες που έπρεπε να ελέγχονται κατά προτεραιότητα.
Το Επιτελικό Κράτος χρειάζεται να γνωρίζει το σύνολο του Δημοσίου, ώστε να αξιοποιεί όλους τους πόρους του και να προγραμματίζει αποτελεσματικά την κατανομή και τη βελτίωσή τους.
3. Μαρτυρία για τη στελέχωση των μονάδων
Όλγα Γεροβασίλη, Υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης (2016-2018) στις 23.11.2016:
“Υπάρχουν πάρα πολλοί υπάλληλοι που κανείς δεν μπορεί να δει πού βρίσκονται πραγματικά και πού υπηρετούν”
Δηλαδή, η Υπουργός γνώριζε επακριβώς πριν από την ψήφιση του νόμου της Κινητικότητας το πρόβλημα και τη λύση του με σωστά ψηφιακά οργανογράμματα, αλλά αρνήθηκε να την νομοθετήσει. Τα ελαττώματα των ψηφιακών οργανογραμμάτων του Ν. 4440/2016 περιγράφει ο Γιάννης Παλαιολόγος, στο άρθρο του “Aύξηση φορέων και υπαλλήλων στο Δημόσιο” (εμείς, οι πολίτες, πληρώνουμε και τις αυξήσεις!) σχετικά με την Επίκαιρη Ερώτηση που είχε υποβάλει στις 19.12.2017 ο βουλευτής Κιλκίς Γιώργος Γεωργαντάς, τότε τομεάρχης Δημόσιας Διοίκησης της ΝΔ και νυν υφυπουργός για Θέματα Απλοποίησης Διαδικασιών, του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής:
Εργαλείο της διοίκησης
“Το ψηφιακό οργανόγραμμα πρέπει να είναι καθολικό και υποχρεωτικό, καλύπτοντας δομές και στελέχωση, ώστε να αποτελεί εργαλείο της διοίκησης για την καλύτερη αξιοποίηση του προσωπικού, αλλά και για δημοσιογράφους και φορολογούμενους πολίτες που θέλουν να ελέγξουν πώς λειτουργεί το Δημόσιο”, σημειώνει στην “Κ” ο κ. Γεωργαντάς. “Δυστυχώς, αυτά που κάνει η κυβέρνηση είναι για τα μάτια του κόσμου, δεν αποτελούν πραγματική διαρθρωτική μεταρρύθμιση”.
Μάλιστα, η κ. Γεροβασίλη στην απάντησή της δήλωσε ότι “αυτά τα οργανογράμματα δεν ήρθαν για να αποτυπώσουν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται μια οργανική μονάδα, αλλά μέσω της διαδικασίας αυτής έχουμε και μεγάλες αλλαγές σε αυτές τις μονάδες” – αλλαγές στις οποίες απέδωσε τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση του ψηφιακού οργανογράμματος. “Είναι προφανές ότι όποιος σχεδιάζει αλλαγές προς το καλύτερο, θέλει με κάθε ευκαιρία να αναδεικνύει το έργο του, συγκρίνοντας τη βελτιωμένη εικόνα με τη εικόνα της κατάστασης πριν από τις αλλαγές”, σημειώνει στην “Κ” πηγή που παρακολουθεί στενά τη διαδικασία εφαρμογής του ψηφιακού οργανογράμματος. “Προφανώς, λοιπόν, η κυβέρνηση δεν επιθυμεί αυτές οι αλλαγές, που γίνονται χωρίς να αποτυπώνονται ψηφιακά, να γίνουν αντιληπτές”.
Επιπλέον, οι απαιτήσεις του υπουργείου είναι προαιρετικές – αφορούν μόνο τους φορείς που επιθυμούν να συμμετάσχουν στην κινητικότητα, όχι το σύνολο του Δημοσίου.
Η στοιχειώδης Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους είναι απαραίτητη για να δρομολογούνται και εκτελούνται σωστά και ελεγχόμενα ορισμένες ορθές επί της αρχής αλλά γενικόλογες εξαγγελίες. Παραδείγματα:
Παράδειγμα 1: “Θα γίνουν προσλήψεις εκεί που υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη, ξεκινώντας από την Υγεία”
Πώς, χωρίς ενιαία χαρτογράφηση, γνωρίζουμε ότι το νοσοκομείο Χ έχει
μεγαλύτερη ανάγκη από το νοσοκομείο Ψ; Πώς επαληθεύουμε, στο ίδιο
νοσοκομείο, ποια θέση πρέπει να στελεχωθεί πρώτη, ώστε να προκαλέσει το
μεγαλύτερο καλό; Το άρθρο “Τεράστια παράλειψη στο Δημόσιο που μπορεί να
αποκατασταθεί” (11.5.2016) περιλαμβάνει και παραδείγματα από τον χώρο
της υγείας. Άλλωστε, δεν αποκλείεται η ενιαία αποτύπωση να δείξει ότι σε
κάποιο άλλο σημείο του Κράτους υπάρχει έλλειψη που είναι πιο επείγον να
καλυφθεί, π.χ. για πυροπροστασία. Όπως μπορεί να φανερώσει και
υπερστελεχώσεις αμέσως αξιοποιήσιμες για να καλυφθούν κενά.
Παράδειγμα 2: “Θα αξιολογούνται όλοι οι υπάλληλοι και το ύψος των αμοιβών τους θα εξαρτάται από την απόδοσή τους”
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να είναι γνωστό πού ακριβώς βρίσκεται ο κάθε
υπάλληλος. Στη συνέχεια, και προκειμένου να μην υπάρχουν αδικίες, θα
πρέπει να συγκρίνεται και η απόδοση υπαλλήλων αναλόγων καθηκόντων σε
διαφορετικές υπηρεσίες. Πώς, όμως, θα συγκρίνεται η απόδοση υπαλλήλων
που εμπλέκονται σε ανάλογες αλλά όχι εξ ίσου αποτελεσματικές διαδικασίες
(π.χ. η μη μηχανογραφημένη παραγωγή εγγράφων απαιτεί πολλαπλάσια
προσπάθεια του υπαλλήλου ανά έγγραφο).
Παράδειγμα 3: “Θα απλοποιηθούν οι διαδικασίες”
Είναι θεμιτό και επιθυμητό να απλοποιηθεί οποιαδήποτε διαδικασία. Κάθε
απλοποίηση κάνει το Δημόσιο κατά τι καλύτερο απ’ ό,τι ήταν πριν. Όμως
ευχή και ελπίδα είναι να γίνονται κατά προτεραιότητα απλοποιήσεις
ευκολότερες που αποδίδουν μεγαλύτερο γενικό καλό (quick wins για
λιγότερη ταλαιπωρία πολιτών, εξοικονόμηση πόρων, εξάλειψη αιτίων
διαφθοράς, μεγαλύτερες δυνατότητες πολλαπλασιαστικής διάδοσης καλών
πρακτικών, κτλ). Πώς όμως θα γίνεται η καταγραφή που προηγείται των
συγκρίσεων και πώς θα προσδιορίζονται τα ομοειδή και συγκρίσιμα, χωρίς
ένα ενιαίο, χρηστικό και αξιόπιστο ψηφιακό υπόβαθρο;
Ευκαιρία να αντιστραφεί η κρίση εμπιστοσύνης
Η “ελληνική” κρίση παρατάθηκε για ανεπίτρεπτα μεγάλο διάστημα. Πολλά ελληνόπουλα που άρχιζαν το Γυμνάσιο στην αρχή της κρίσης έχουν τώρα πανεπιστημιακό πτυχίο. Όμως, ως χώρα δεν αντλήσαμε ανάλογα πολλές γνώσεις και διδάγματα και κυρίως δεν έγινε η αναμενόμενη πρόοδος. Βαρυσήμαντοι οργανισμοί με διεθνή αναγνώριση απέτυχαν όχι μόνον να προβλέψουν τις εξελίξεις αλλά και να τις αξιολογήσουν σωστά. Ενίοτε έβλαψαν, χωρίς να αποζημιώσουν. Οκτώ χρόνια διεθνούς “τεχνικής υποστήριξης” επέβαλαν μειώσεις στα τυφλά σε μισθούς, συντάξεις, διοικητικές δομές, συστήματα υγείας, κτλ. αλλά δεν κατόρθωσαν να διασφαλίσουν την αναγκαία υποδομή για πραγματικές και βιώσιμες μεταρρυθμίσεις του Κράτους και της Οικονομίας.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να κοιτάζει ζηλότυπα προς την περίπτωση της Εσθονίας, που ξεκίνησε τα ψηφιακά της άλματα το 1991. Ξεχνάμε, όμως, τον παράγοντα “χρόνος”. Πριν από 28 (μόλις) χρόνια, η τεχνολογία των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων ήταν τουλάχιστον 20.000 φορές ασθενέστερη από τη σημερινή και πολύ ακριβότερη. Ανάλογα ασύλληπτες για το μυαλό μας, το συνηθισμένο σε γραμμική εξέλιξη, είναι και οι εξελίξεις στις τηλεπικοινωνίες αλλά και γενικότερα στο εύρος και το πλήθος των καθημερινών τεχνολογικών επιτευγμάτων.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο κόσμος έχει μπει για τα καλά σε μια εκπληκτική εποχή εκθετικής προόδου και εκθετικά πολλαπλασιαζόμενων ευκαιριών. Οι ταχύτητες ξεπερνούν πλέον τη φαντασία μας. Όσοι αξιοποιούν τις ευκαιρίες εξασφαλίζουν επιτάχυνση της επιτάχυνσης! Τα γεωγραφικά σύνορα δεν είναι ικανά να περιορίζουν τις επιχειρήσεις και τα κεφάλαια συγκεντρώνονται ακόμα και από μεμονωμένα άτομα από παντού και επενδύονται σε τολμηρά επιχειρηματικά σχέδια σε όλο τον κόσμο. Χώρες που βραδυπορούν κατρακυλούν στις διεθνείς κατατάξεις, καθώς ο διεθνής ανταγωνισμός καλπάζει με όλο και μεγαλύτερα άλματα.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η ανεπάρκεια των μεθόδων που εφαρμόστηκαν, των φορέων που τις επέβαλαν και των κυβερνήσεων που τις εφάρμοσαν (όσο και όπως τις εφάρμοσαν…) οδήγησε σε τεράστια ψυχολογική κρίση. Οδήγησε σε κρίση αξιών και κρίση εμπιστοσύνης. Στην κρίση που πιο δύσκολα αντιμετωπίζεται. Η κυβέρνηση καλείται σήμερα να δώσει το ταχύτερο απτές αποδείξεις ότι πραγματικά θέλει τους πολίτες συμμέτοχους στη διακυβέρνηση και όχι συγκυριακούς οπαδούς που υπογράφουν λευκή επιταγή, όποτε τους ζητείται να ψηφίσουν.
Οι πολίτες που δεν προσήλθαν καν στις κάλπες στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές είναι κατά 1.800.000 περισσότεροι απ’ ότι στις εκλογές του 2004. Μια διαφορά μεγαλύτερη από το πλήθος των ψηφοφόρων της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Όσοι υποψιάζονται τις δυνατότητες της σοφίας του πλήθους και την σπουδαιότητα της συλλογικής νοημοσύνης για να συνδυάζονται εποικοδομητικά ετερόκλητες απόψεις, μπορούν ίσως να εκτιμήσουν πόσος πνευματικός πλούτος απέχει από τη διακυβέρνηση και μένει αναξιοποίητος.
Η εντυπωσιακή ανάπτυξη του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα οφείλεται σε μια απλή αλλά θαυματουργή ιδέα: Στη διαρκή ανοιχτή πρόσκληση προς όλους τους προγραμματιστές απανταχού της γης να πάρουν τον κώδικα των προγραμμάτων, να τον μελετήσουν, να υλοποιήσει ο καθένας ό,τι θεωρεί χρήσιμο και να προσφέρει, αν θέλει, τη συμβολή του στην κοινότητα για να ενσωματωθεί (αν εγκριθεί) στην επόμενη έκδοση του λογισμικού. Έτσι αναπτύσσονται αδιάκοπα τα λειτουργικά συστήματα Linux και android και πλήθος εφαρμογών για κάθε χρήση (libre office, GIMP, audacity, PostgreSQL, MongoDB, OpenShot, VLS, και άλλα ων ουκ έστιν αριθμός).
Αν το κράτος ανοίξει με ανάλογο τρόπο τα δικά του δεδομένα (με εξαιρέσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας ή ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων) και προσκαλέσει όλους να ενδιαφερθούν για να νοικοκυρέψουμε “το κοινό μας σπίτι και την κοινή μας επιχείρηση”, είναι πιθανό να τρίβουμε τα μάτια μας παίρνοντας λύσεις για προβλήματα που θεωρούνται πανδύσκολα ή και άλυτα. Η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη “Ως Πρωθυπουργός της Ελλάδος αρνούμαι να αποδεχτώ ότι δεν μπορούμε πρώτα απ’ όλα εμείς οι ίδιοι να βάλουμε σε τάξη τα του οίκου μας” και το σύστημα “ΜΑΖΙ” είναι σ’ αυτό το πνεύμα.
Για να υλοποιηθεί αμέσως η Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους, το κατ’ εξοχήν αρμόδιο για το ζήτημα Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει την πρόταση του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών. Μπορεί και πρέπει, με ένα άρθρο στο πρώτο νομοσχέδιό του, να θεραπεύσει αυτή τη θεμελιώδη έλλειψη που αφορά όλο το Δημόσιο και έχει επιπτώσεις σε όλους τους πολίτες. Χωρίς την ελάχιστη σε δεδομένα αλλά πλήρη σε έκταση ψηφιακή αποτύπωση του Δημοσίου (υπηρεσιακές μονάδες, άτομα που στελεχώνουν κάθε μονάδα και δαπάνες), πολύτιμα δεδομένα θα εξακολουθούν να χάνονται, οι συντελούμενες αλλαγές δεν θα αποτυπώνονται σε εύχρηστη μορφή, οι πολίτες θα εξακολουθούν να δυσπιστούν και η διαχείριση και παρακολούθηση του κράτους θα συνεχίζουν να έχουν τεράστιο πρόβλημα.
Άνοιγμα των δεδομένων του Κράτους προβλέπουν από καιρό οι νόμοι 3861/2010 και 4305/2014. Το σύστημα Διαύγεια περιλαμβάνει κωδικοποίηση των μονάδων που παράγουν έγγραφα και των υπαλλήλων που τα υπογράφουν. Τεχνικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ίδια υποδομή, αλλά για όλους ανεξαιρέτως του φορείς, όλες ανεξαιρέτως τις μονάδες τους και όλους ανεξαιρέτως του υπαλλήλους, για να λειτουργήσει η Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους.
Από το σχόλιό μου στη διαβούλευση για το Επιτελικό Κράτος
Επειδή, όπως προαναφέρθηκε, αποκλείεται χρονικά να ενταχθεί η Ψηφιακή Αυτογνωσία στον νόμο για το Επιτελικό Κράτος, παραθέτω εδώ το πρώτο μέρος του σχολίου μου ως έγκαιρη συμβολή στο επικείμενο πρώτο νομοσχέδιο του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής. Το δεύτερο μέρος του σχολίου περιλαμβάνει τη διάρθρωση του κεφαλαίου και αιτιολόγηση των προτεινόμενων άρθρων. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να το δουν στη διαβούλευση.
Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους
Πρόταση στη διαβούλευση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Επικρατείας – “Επιτελικό Κράτος: Οργάνωση, λειτουργία και διαφάνεια της Κυβέρνησης, των Κυβερνητικών Οργάνων και της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης”
31 Ιουλίου 2019
Πρόταση να προστεθεί στο νομοσχέδιο “Κεφάλαιο Ε’ Ψηφιακή Αυτογνωσία του Κράτους” στο “ΜΕΡΟΣ Γ’ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΕΠΙΤΕΛΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ”
Ιστορική αναδρομή και Αιτιολόγηση της Πρότασης
Πολλοί σχεδιασμοί με καλές προθέσεις έμειναν ανεκπλήρωτοι επειδή δεν είχαν στερεά θεμέλια και δεν αξιοποιούσαν τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας για συστηματική και αδιάλειπτη παρακολούθηση της εξέλιξής τους.
Το Κράτος μας δεν έχει ακόμα ούτε τη στοιχειώδη αυτογνωσία του, δηλαδή, δεν έχει καν ψηφιακή εικόνα της δομής και της κατά υπηρεσιακή μονάδα στελέχωσης όλων των φορέων του. Έχω επανειλημμένα και εκτενώς επισημάνει το πρόβλημα, δημόσια από το 2015.
Το πρόβλημα και την τεχνικά εύκολη λύση του έχουν επίσης αναδείξει επιστήμονες διεθνούς κύρους. Έχουν ήδη περάσει είκοσι μήνες απ’ όταν οι καθηγητές Μιχαήλ Ιακωβίδης και Διομήδης Σπινέλλης (στον συλλογικό τόμο “Πέρα από τη Λιτότητα” [11/2017] και στη μελέτη της διαΝΕΟσις “Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ελλάδα” [3/2018], αντιστοίχως) τόνισαν την αναγκαιότητα της ψηφιακής αποτύπωσης του Δημοσίου και τα πολλαπλά οφέλη που αμέσως θα προκύψουν απ’ αυτήν.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, απάντησε θετικά στη σχετική ερώτηση στο Delphi Economic Forum 2018.
Αντιθέτως, η προηγούμενη κυβέρνηση είχε επανειλημμένα αποδείξει εμπράκτως ότι δεν επιθυμούσε να προχωρήσει σε αποτύπωση του Κράτους, παρά τη διαβεβαίωση του Υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής Νίκου Παππά στο ίδιο Forum “θα το συζητήσω αναλυτικά με την Όλγα Γεροβασίλη για να δούμε πώς μπορούμε πραγματικά να επιταχύνουμε”. Είχε προηγηθεί απάντηση της κυρίας Γεροβασίλη σε ανάλογο ερώτημα.
Το Άρθρο 16 του Ν. 4440/2016 δημιούργησε κατ’ όνομα “Ψηφιακά Οργανογράμματα” με πολλές ελλείψεις. Το άρθρο βασίστηκε σε ολοκληρωμένη πρόταση στη διαβούλευση του Δεκεμβρίου 2015 αφού αφαιρέθηκαν όλα τα στοιχεία που την έκαναν ευρύτερα χρηστική και λειτουργική. Διαγράφτηκε, δηλαδή, ό,τι εξασφάλιζε πληρότητα, ιστορικό, αξιοπιστία, προσβασιμότητα και υποχρεωτικότητα και έμεινε μόνον ότι ήταν αναγκαίο για την κινητικότητα.
Σημειωτέον ότι ο Οργανισμός Ανοικτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) είχε προτείνει εγκαίρως στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής να βελτιωθεί το ψηφιακό οργανόγραμμα και ο βουλευτής Λακωνίας Αθανάσιος Δαβάκης είχε επαναφέρει την πρόταση-αίτημα της ΕΕΛΛΑΚ στην Ολομέλεια, λαμβάνοντας από την Υπουργό τη διαβεβαίωση: “είναι πολύ σοβαρό αυτό που καταθέτουν” και “θα το δούμε αμέσως μετά”, που όμως ουδέποτε εκπληρώθηκε. Το ζήτημα περιγράφεται αναλυτικά στο άρθρο “Το κενό στα θεμέλια της Διοικητικής Μεταρρύθμισης” στις 6.10.2017. Σήμερα, δύο σχεδόν χρόνια μετά το άρθρο, το γνωστό αυτό κενό εξακολουθεί να υφίσταται.
Άλλωστε στις 11.1.2018, περισσότερο από ένα χρόνο μετά τον Ν. 4440, η αρμόδια Υπουργός δήλωσε στη Βουλή ότι τα οργανογράμματα δεν αποτυπώνουν την κατάσταση.
Πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι σήμερα ούτε ένα από τα “Ψηφιακά Οργανογράμματα” που περιλαμβάνονται στην απογραφή (775 στις 31.7.2019) δεν είναι σύννομο, καθώς δεν περιλαμβάνουν υπηρετούντες, αντίθετα με την πρόβλεψη του Άρθρου 16 του Ν. 4440/2016: “Το Οργανόγραμμα περιλαμβάνει όλες τις οργανικές μονάδες των ως άνω φορέων, τους υπηρετούντες σε κάθε οργανική μονάδα υπαλλήλους και τα αντίστοιχα περιγράμματα θέσεων εργασίας”.
Χθες, 30.7.2019, η πρόταση του Οργανισμού Ανοικτών Τεχνολογιών παρουσιάστηκε συνοπτικά στη συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, για το παρόν νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος.
Έχω την αίσθηση ότι ο Υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης άκουσε με πραγματικό ενδιαφέρον την πρόταση και θέλει να την υλοποιήσει. Θετική ανταπόκριση διαπίστωσα και από βουλευτές. Το θέμα είναι θεμελιώδες και εμφανώς δεν έχει κομματικό χρώμα.
Απλώς, όπως είχα πει και στο φετινό συνέδριο για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (όπου για τρίτη φορά ανέφερα το πρόβλημα και την εύκολη λύση του) και επανέλαβα και χθες στην Επιτροπή, όσο –εν έτει 2019– το κράτος μας εξακολουθεί να μην έχει ούτε τη στοιχειώδη ψηφιακή αποτύπωση της δομής και της στελέχωσής του οδηγούμαστε στη διαπίστωση:
“Η πραγματικότητα είναι ότι αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα”
Όμως, με αυτό τον τρόπο δεν μπορούμε να έχουμε ούτε βέλτιστα σχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις, ούτε ορθολογικά στοχευμένη περιστολή των δαπανών του κράτους.
Συμπτωματικά, είναι ιδιαίτερα επίκαιρο, καθώς μόλις γιορτάσαμε τα 50 χρόνια από την αποστολή “Απόλλων 11”, το τέλος του άρθρου (11.5.2016) με τίτλο: “Τεράστια παράλειψη στο Δημόσιο που μπορεί να αποκατασταθεί”:
Πόσο ακόμα αντέχει ο τόπος αυτή την κατάσταση; Γιατί δεν απαιτούμε να γίνει αμέσως κάτι τόσο απλό και τόσο θεμελιώδες; Μοιάζει απίστευτο, αλλά ακούω συχνά την απάντηση: “Δεν πρόκειται να το κάνουν, γιατί το πολιτικό μας σύστημα δεν αντέχει τόση διαφάνεια”.
Παραφράζοντας τον Νιλ Άρμστρονγκ όταν πρωτοπάτησε στη Σελήνη, θα μπορούσε κανείς να πει για το ενιαίο ψηφιακό οργανόγραμμα: “ένα απλούστατο βήμα για το αρμόδιο υπουργείο, ένα τεράστιο άλμα για τη Δημόσια Διοίκηση”.
Ελπίζω, η τωρινή Κυβέρνηση όχι απλώς να αντέχει αλλά να επιδιώκει τόση και ακόμη περισσότερη διαφάνεια. Τα έως τώρα δείγματα προθέσεων είναι πολύ καλά.
Θεωρούμε εκ των ων ουκ άνευ, η απλή πρόταση του Οργανισμού Ανοικτών Τεχνολογιών για την συνολική και πλήρη αποτύπωση δομής, στελέχωσης και δαπανών του Δημοσίου να αξιοποιηθεί για τη σχετική προσθήκη στο πρώτο αυτό νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος. Το θέμα είναι γενικότατο, θεμελιώδες και ως εκ τούτου κατ’ εξοχήν αρμοδιότητας του Υπουργείου Επικρατείας. Χωρίς τη στοιχειώδη ψηφιακή αποτύπωση δομής, στελέχωσης και δαπανών, το Επιτελικό Κράτος θα χτίζεται στον αέρα, και κάθε μέρα που περνάει θα χάνονται πολύτιμα δεδομένα.
Η νέα Κυβέρνηση, ξεκινώντας από σήμερα την αποτύπωση, θα δημιουργήσει έναν διαυγή μηχανισμό μέτρησης και αποτίμησης των μεταρρυθμίσεων στο Δημόσιο. Και, στο τέλος της θητείας της, θα είναι η πρώτη που θα δείχνει σε όλους, επακριβώς μετρημένα και αδιαμφισβήτητα, τι κράτος παρέλαβε και τι κράτος παραδίδει.
*Ο Διονύσης Ρ. Ρηγόπουλος, είναι μέλος της Ομάδας Εργασίας για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση του Οργανισμού Ανοικτών Τεχνολογιών, τ. Επιθεωρητής-Ελεγκτής Δημόσιας Διοίκησης [2009-2018]
Πηγή άρθρου: https://www.capital.gr/