Νέοι παγκόσμιοι κίνδυνοι, όπως ενδεικτικά η εξασθένιση της ανάπτυξης, η μαζική ανεργία, τα αυξανόμενα φορολογικά και δημοσιονομικά ελλείμματα, η κλιματική αλλαγή, θέτουν τις απανταχού κυβερνήσεις ενώπιον πρωτοφανών προκλήσεων. Στα μάτια των πολιτών τους οι κυβερνήσεις είτε αποδεικνύονται πλήρως ανίκανες να ελέγξουν τους κινδύνους αυτούς είτε δυσκολεύονται να μετριάσουν τις συνέπειές τους σε τοπικό επίπεδο. Από τις σχετικές επικρίσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκύπτει ομόφωνα η ανάγκη για μια εξέλιξη του μοντέλου διακυβέρνησης. Όρος αποτελεσματικότητας αυτής της εξέλιξης είναι η δημιουργία ενός πλαισίου αρχών και προτεραιοτήτων, ώστε οι κυβερνήσεις να είναι πράγματι σε θέση να διαδραματίσουν το ρόλο τους ως καταλύτες της κοινωνικής αλλαγής.
Στο πλαίσιο αυτό, το διακύβευμα θα μπορούσε να συνοψιστεί ως έξης: πώς οι καινοτόμες κυβερνήσεις, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις ενός διεθνούς περιβάλλοντος ρίσκου, μπορούν να δημιουργήσουν δημόσια αξία με αλλαγές εστιασμένες στους πολίτες;
Στο ερώτημα αυτό επιχειρεί να απαντήσει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ δημοσιεύοντας έκθεση στην οποία περιλαμβάνονται συγκεκριμένες προτάσεις για τη διακυβέρνηση του μέλλοντος, όπως αυτές προκύπτουν από καλές πρακτικές που αλιεύονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι προτάσεις αυτές συμπυκνώνονται στο εύγλωττο ακρώνυμο «FAST», το οποίο παραπέμπει σε ένα μοντέλο διακυβέρνησης πολυεπίπεδο (Flat), ευέλικτο (Agile), αποδοτικό (Streamlined) και ικανό να αξιοποιεί δυναμικά την τεχνολογία (Tech-Enabled).
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση
Πολυεπίπεδη χαρακτηρίζεται η διακυβέρνηση με την οποία προωθείται η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στη λήψη δημόσιων αποφάσεων, η αποτελεσματικότητα της Διοίκησης και των διαδικασιών απόφασης καθώς και η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών φορέων του δημοσίου όπως και μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.
Η ενεργότερη συμμετοχή των πολιτών συμβάλλει στην υιοθέτηση πολιτικών προσαρμοσμένων στην πραγματικότητα και επιτρέπει την αποτελεσματική αξιολόγηση των πολιτικών αυτών στη βάση πραγματικών αναγκών. Σε κρίσιμα εργαλεία επιτυχίας του στόχου αυτού αναδεικνύονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εφαρμογές κινητής τηλεφωνίας και γεωγραφικής καταγραφής δεδομένων. Η χρήση τους παρέχει τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να γνωρίσουν τις απόψεις των πολιτών σε πραγματικό χρόνο σχετικά με υλοποιούμενες και προτεινόμενες πολιτικές αλλά και να συλλέξουν καινοτόμες ιδέες.
Η απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών σημαίνει μείωση των επιπέδων ιεραρχίας μεταξύ της διαχείρισης και την υλοποίησης, απάλειψη γραφειοκρατικών εμποδίων, δημιουργία συνεργατικού περιβάλλοντος εργασίας και κατοχύρωση ενός τεκμηριωμένου τρόπου λήψης απόφασης. Στην επιτυχία του μοντέλου αυτού συμβάλλει και η ανάπτυξη κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ των διαφορετικών υπουργείων, αρχών και κυβερνητικών φορέων.
Ευέλικτη διακυβέρνηση
Μια κυβέρνηση που θέλει να αποκαλείται ευέλικτη και προσαρμόσιμη οφείλει να μπορεί να καταργεί δομές, διαδικασίες, νομικά και ρυθμιστικά πλαίσια τα οποία κρίνεται ότι στερούνται χρησιμότητας. Αυτή η ικανότητα προϋποθέτει έναν σημαντικό βαθμό εξωστρέφειας. Με αυτή την έννοια, η ευέλικτη κυβέρνηση μπορεί να προχωρά σε ανακατανομή πόρων, στη βάση μιας δυναμικής προτεραιοποίησης των αναγκών ενώ ταυτόχρονα αντλεί καλές πρακτικές από συγκρίσιμα έργα και προγράμματα άλλων δημόσιων αλλά και ιδιωτικών φορέων. Μία τέτοια κυβέρνηση αποτελείται από στελέχη με υψηλή ειδίκευση, ευρείες ικανότητες επίλυσης προβληματων, ικανά να εργαστούν σε ομάδες και δίκτυα, συχνά και σε συνέργεια με τον ιδιωτικό τομέα.
Αποδοτική διακυβέρνηση
Για πολλά κράτη, η αποδοτική διακυβέρνηση είναι συνώνυμο της μείωσης του μεγέθους του δημόσιου τομέα, με απώτερο στόχο τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Ωστόσο, η μείωση του υπαλληλικού δυναμικού από μόνη της μπορεί να επιφέρει μονάχα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα βελτίωσης της απόδοσης. Επιπλεόν, μια άκριτη μείωση ενέχει τον κίνδυνο της απώλειας υπαλλήλων με γνώσεις και ικανότητες αναγκαίες για την εύρυθμη λειτουργία του δημόσιου τομέα.
Για το λόγο αυτό, η όποια μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα πρέπει να εντάσσεται σε ένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Χαρακτηριστικό του στοιχείο η καταγραφή των καθηκόντων εκείνων που μόνο οι δημόσιοι φορείς μπορούν να φέρουν σε πέρας και εκείνων που μπορούν αναληφθούν από τον ιδιωτικό τομέα. Έτσι, ο τρόπος διακυβέρνησης καθίσταται ευέλικτος και προσαρμόσιμος ενώ παράλληλα η μείωση του δημόσιου τομέα οδηγεί σε μια παροχή υπηρεσιών αποτελεσματική και καινοτόμο.
Διακυβέρνηση που αξιοποιεί την τεχνολογία
Οι κυβερνήσεις του μέλλοντος οφείλουν να είναι σε θέση να αξιοποιούν με τον βέλτιστο τρόπο την τεχνολογία. Ήδη σήμερα, οι κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιουν νέα εργαλεία ώστε να αποκτούν πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες και μάλιστα με χαμηλό κόστος και υψηλή ταχύτητα. Ακόμη και στις φτωχότερες περιοχές, υπάρχουν πλέον παραδείγματα καινοτόμων υπηρεσιών χάρη στη χαμηλού κόστους χρήση κινητής και ασύρματης τεχνολογίας. Όσο όμως η ηλεκτρονική διακυβέρνηση εξελίσσεται, είναι αναγκαίο οι πολιτικές καθώς και το νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο να επανασχεδιάζονται ώστε να ευθυγραμμίζονται με την εξέλιξη των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και τη δυναμική ενός κόσμου συνδεδεμένου διαδικτυακά.
Οι απανταχού κυβερνήσεις οφείλουν να εισάγουν διαρκώς νέα πρότυπα με στόχο οι δημόσιες αρχές να διασφαλίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται και της πληροφορίας που συλλέγεται με αξιοποίηση των τεχνολογικών δυνατοτήτων. Παράλληλα, η δόμηση των πληροφοριών πρέπει να γίνεται με τρόπο που να επιτρέπει νέους τρόπους συνεργασίας. Με αυτή την έννοια, είναι σημαντικό η χρήση των ΤΠΕ να εντείνει τη δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών κυβερνητικών υπηρεσιών, τμημάτων και τρίτων – μη κυβερνητικών – φορέων, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότερη παροχή υπηρεσιών.
Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη χαμηλού κόστους κινητής και ασύρματης τεχνολογίας οδηγεί αναγκαία την κυβέρνηση στην αξιοποίηση των νέων τάσεων στον τομέα της καινοτόμου δημόσιας υπηρεσίας. Η «κινητή διακυβέρνηση» συνιστά την επέκταση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε κινητές πλατφόρμες καθώς και στη στρατηγική χρήση όλων των ειδών ασύρματης και κινητής τεχνολογίας, υπηρεσιών, εφαρμογών και συσκευών με στόχο τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών, των επιχειρήσεων και όλων των κυβερνητικών φορέων.
Επιπρόσθετα, η αποτελεσματικότητα του προτεινόμενου μοντέλου διακυβέρνησης (“FAST” Government) εξαρτάται από δύο κρίσιμες οριζόντιες προϋποθέσεις: α) την αλλαγή της νοοτροπίας των δημοσίων υπαλλήλων και β) την εξέλιξη της ψηφιακής υποδομής και αρχιτεκτονικής.
α) Νέο εργασιακό περιβάλλον: κερδίζοντας τη μάχη για το ταλέντο
Στον 21ο αιώνα, ο σχεδιασμός και η παροχή των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών πρέπει να στοιχείται στις ανάγκες των πολιτών. Αυτό προϋποθέτει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι αντιλαμβάνονται πως οι πιέσεις που δέχονται σήμερα οι πολίτες – υπό την οποιαδήποτε ιδιότητά τους – δεν είναι παρά η τοπική έκφανση παγκόσμιων προκλήσεων. Ας αναφερθούν ως χαρακτηριστικά παραδείγματα η γήρανση του πληθυσμού, η ανεργία των νέων, οι κοινωνικές ανισότητες, η μαζική αστικοποίηση, η κλιματική αλλαγή και η απομείωση των φυσικών πόρων.
Οι ΤΠΕ διευκολύνουν την παροχή των δημόσιων υπηρεσιών ενώ ταυτόχρονα επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ των δημοσίων υπαλλήλων και των πολιτών. Η χρήση αυτή των ΤΠΕ προϋποθέτει την ανάπτυξη δεξιοτήτων και εμπειρίας σε τομείς όπως οι προμήθειες, η διαχείριση της επικοινωνίας, η ερμηνεία και η χρήση των μεγάλων δεδομένων καθώς και η συνειδητοποίηση των ωφελειών της ανοικτής διακυβέρνησης. Οι δημόσιοι υπάλληλοι του 21ου αιώνα πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με τις παραπάνω ικανότητες.
Παράλληλα, το ταλέντο στο περιβάλλον του δημόσιου τομέα πρέπει να φέρει όλα τα χαρακτηριστικά του επιχειρηματικού ταλέντου, να χαρακτηρίζεται δηλαδή από την ικανότητα να συνασπίζει ομάδες με σκοπό την επίτευξη κοινού στόχου δημόσιας πολιτικής υποκαθιστώντας έτσι στον παραδοσιακά κατακερματισμένο τρόπο λήψης αποφάσεων μία νέα πολύ περισσότερο συνεργατική μέθοδο.
β) Η κυβέρνηση στην ψηφιακή εποχή: η ανάγκη μιας νέας αρχιτεκτονικής
Η εξέλιξη των κυβερνήσεων έχει πλέον υπερβεί την εποχή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η παραδοσιακή προσέγγιση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, βασισμένη στη δυνατότητα μέσω των ΤΠΕ να υποστηριχθούν δραστηριότητες διακριτών κυβερνητικών φορέων καθώς και η αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ τους απέφερε αδιαμφισβήτητη βελτίωση της λειτουργίας των κυβερνητικών φορέων και κατέστησε δυνατή την ευκολότερη πρόσβαση των πολιτών στις κυβερνητικές υπηρεσίες. Ωστόσο, η μέχρι τώρα χρήση των ΤΠΕ δεν οδήγησε σε κάποιες σημαντικότερες αλλαγές στις οποίες πρέπει πια να στοχεύσουν οι κυβερνήσεις.
Συγκεκριμένα, οι κυβερνήσεις, για να είναι αποτελεσματικές, πρέπει να επικεντρώσουν περισσότερο τη δραστηριότητα τους στους πολίτες. Μόνο μια στρατηγική για τη δημόσια δίοικηση που θα έχει τους πολίτες στο επίκεντρό της, σε συνδυασμό με τη μαζική χρήση των ΤΠΕ, μπορεί να οδηγήσει σε ποιοτικές βελτιώσεις και να επιτρέψει στους πολίτες να παράξουν δημόσια αξία.
Για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι σημαντικό η χρήση των ΤΠΕ να συνδυάζεται με τη δυνατότητα των κυβερνήσεων να διαχειρίζονται, μεταξύ άλλων, ευρυζωνικά δίκτυα, υπολογιστική νέφους, μεγάλα δεδομένα και δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, τα ευρυζωνικά δίκτυα για παράδειγμα, θα συμβάλουν στην ανάπτυξη δημοσίων υπηρεσιών, οι οποίες θα παρέχονται σε πραγματικό χρόνο αξιοποιώντας μεγάλο όγκο πληροφοριών, όπως στον τομέα των ηλεκτρονικών υπηρεσιών υγείας η απομακρυσμένη πρόσβαση σε εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.
Παράλληλα, η κινητή τεχνολογία έχει συμβάλει σημαντικά στην ποιοτική εξέλιξη της ανάπτυξης και της χρήσης των ΤΠΕ: μαζική και αυξανόμενη χρήση κινητών συσκευών με αξιόπιστη ευρυζωνική πρόσβαση σε υπηρεσίες και δεδομένα των παρόχων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι κυβερνητικοί φορείς. Τα επόμενα χρόνια, κυρίαρχη τάση θα είναι η πλήρης υλοποίηση της αρχής «ΤΠΕ ως προσβάσιμο και εύχρηστο προϊόν», γεγονός το οποίο θα επηρεάσει και τη σημερινή τεχνολογία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Σταδιακά, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση θα κυριαρχηθεί από την κινητή διακυβέρνηση (τουλάχιστον για τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που θα παρέχονται μέσω κινητών και εφαρμογών), κι αυτό είναι μία προοπτική για την οποία οι κυβερνήσεις οφείλουν να προετοιμαστούν.
Ειδικότερα στο θέμα της ανοικτής διακυβέρνησης και της συμμετοχής των πολιτών: η ανοικτή διακυβέρνηση έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχη τάση επιτρέποντας τη συν-δημιουργία δημόσιας αξίας μεταξύ της κυβέρνησης, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών, στη βάση των αρχών της διαφάνειας και της συνεργασίας.
Η πραγματική πρόκληση αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις εισάγουν, διατηρούν και χτίζουν τη δυνατότητα να διασφαλίζεται ότι η δυναμική της κυβερνητικής διαφάνειας και της συμμετοχής των πολιτών στο πρόταγμα της αποτελεσματικής και υπεύθυνης παροχής δημόσιων υπηρεσιών πραγματοποιείται σε όλα τα επίπεδα μέσω πρωτοβουλιών ανοικτής διακυβέρνησης. Αυτό απαιτεί την ενδυνάμωση της ικανότητας των διοικητικών υπαλλήλων, όπως και των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών, να εισάγουν, να εφαρμόζουν και να αξιολογούν καινοτόμες και βιώσιμες μορφές κυβερνητικών υπηρεσιών.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να επισημανθεί και το εξής: κατά τη λειτουργία τους, οι κυβερνήσεις συλλέγουν τεράστιο όγκο δεδομένων, τα οποία συνήθως καταχωρίζονται στα απομονωμένα συστήματα πληροφοριών των διοικητικών υπηρεσιών. Καθίσταται έτσι δύσκολη η πρόσβαση στα δεδομένα αυτά για άλλες υπηρεσίες, πολλώ δε μάλλον για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Με αυτή την έννοια, στο επίκεντρο των ευκαιριών που ανοίγονται με την ανοικτή διακυβέρνηση βρίσκεται, πέραν των απαιτήσεων της διαφάνειας και της λογοδοσίας, η δυναμική που προκύπτει από τη δυνατότητα ανάλυσης και επανάχρησης των πληροφοριών. Τα δεδομένα μιας ανοικτής διακυβέρνησης αναδεικνύονται έτσι σε σημαντικό πόρο για την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη στην κοινωνία της πληροφορίας. Ανοίγοντας την πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία, οι κυβερνήσεις μπορούν να προωθήσουν την καινοτόμο και την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Παράλληλα, ενισχύεται η γνώση του κοινού ως προς το τί πράττει η κυβέρνηση και παρέχεται η δυνατότητα για ευρεία συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των δημόσιων αποφάσεων.
Οι στόχοι και προτεραιότητες του νέου/προτεινόμενου μοντέλου διακυβέρνησης
Οι προκλήσεις αλλά και οι ευκαιρίες που αναφέρθηκαν παραπάνω συντείνουν στην ενίσχυση της προσπάθειας για εφαρμογή του προτεινόμενου μοντέλου διακυβέρνησης. Τέτοιες προσπάθειες πρέπει να δομηθούν στη βάση των ακόλουθων στόχων και προτεραιοτήτων: οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι ανθεκτικές, ανοικτές αλλά ασφαλείς και καινοτόμες.
-
Ανθεκτική Κυβέρνηση και Παγκοσμιοποίηση
Για τους περισσότερους, η παγκοσμιοποίηση προξενεί ανησυχία ως προς τα αποτελέσματα που μπορεί να έχει στην προσωπική τους οικονομική ασφάλεια. Η αντιμετώπιση αυτής της ανασφάλειας πρέπει να είναι πολιτική. Με την έννοια αυτή, οι κυβερνήσεις οφείλουν να εξοπλίζουν τους πολίτες τους με τα αναγκαία εφόδια ώστε να μπορούν ανταπεξέρχονται σε συνθήκες ταχύτατης οικονομικής αλλαγής.
-
Ανοικτή αλλά ασφαλής Κυβέρνηση και Πληροφορία
Είναι γεγονός ότι η ψηφιακή διακυβέρνηση προσφέρει ευκαιρίες και νέους τρόπους αλληλεπίδρασης των πολιτών με τις δημόσιες υπηρεσίες ενώ ταυτόχρονα καθιστά δυνατή τη λογοδοσία των υπηρεσιών αυτών. Ωστόσο, η συγκέντρωση μεγάλου όγκου πληροφοριών συνεπάγεται την ανάγκη εξισορρόπησης μεταξύ του προτάγματος της διαφάνειας και της διασφάλισης των προσωπικών δεδομένων, πολλώ δε μάλλον όταν κρατικοί φορείς με αντικείμενο πολιτικές όπως για παράδειγμα η υγεία διαχειρίζονται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Τέτοιου τύπου διακυβεύματα χρειάζεται να καταστούν αντικείμενο διαβούλευσης μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, ειδικευμένου προσωπικού των κυβερνήσεων αλλά και των μη κυβερνητικών οργανώσεων, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και στα πιο παραδοσιακά μέσα μαζικής επικοινωνίας. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ παρουσιάζει όλα τα εχέγγυα για να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη συζήτηση.
-
Κυβέρνηση και Καινοτομία
Η έννοια «καινοτόμος κυβέρνηση» δεν είναι πλέον οξύμωρη. Ωστόσο, για να τεθεί ως στόχος και να πραγματοποιηθεί, η καινοτομία πρέπει να διαπερνά το σύνολο του δημόσιου τομέα, στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης. Αυτό προϋποθέτει ολοκληρωμένο στρατηγικό σχεδιασμό, ανοικτή ροή της πληροφορίας, μια στιβαρή προσέγγιση της διαχείρισης των κινδύνων και μια ικανή και αποφασιστική ηγεσία. Παράλληλα, η ανάπτυξη κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ των κυβερνητικών φορέων αλλά και με τρίτους φορείς αναδεικνύεται σε επίσης κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας μιας καινοτόμου κυβέρνησης.
Η υιοθέτηση από τις απανταχού κυβερνήσεις του μοντέλου διακυβέρνησης που περιγράφηκε είναι ικανή να οδηγήσει μέσα στις επόμενες δεκαετίες σε μια αναγέννηση των δημόσιων υπηρεσιών, οι οποίες θα καταστούν περιζήτητες είτε παρέχονται από δημόσιες αρχές, είτε από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ή και από επιχειρήσεις σε συνεργασία με τον δημόσιο τομέα.
Πηγή άρθρου: http://www3.weforum.org